Μάθημα Σολφέζ: Η ιστορία του πιο ανατρεπτικού τραγουδιού της Eurovision

Μια τέτοια μέρα πριν τρία χρόνια, έφυγε από τη ζωή ο τραγουδοποιός Robert Williams. Έκτοτε, κάθε 21 Αυγούστου, η επέτειος θανάτου του μάς κάνει να ανακαλέσουμε στη μνήμη μας τη σπουδαία παρακαταθήκη του, στην οποία φυσικά περιλαμβάνεται το «Μάθημα Σολφέζ».

Γεννημένος στην Αθήνα από Βρετανό πατέρα και Ελληνίδα μητέρα, ο Robert Williams ξεκίνησε την καριέρα του ως κιθαρίστας και τραγουδιστής του ροκ συγκροτήματος Poll. Η σόλο καριέρα του ήρθε το 1974 ενώ το 1976 κυκλοφόρησε μεγάλη του επιτυχία, το τραγούδι «Μίλα μου». Το 1977, μαζί με τους τραγουδιστές Πασχάλη, Μαριάννα Τόλη και Μπέσσυ Αργυράκη, συμμετείχε στον Διαγωνισμό Τραγουδιού της Eurovision, καταλαμβάνοντας την πέμπτη θέση με το τραγούδι «Μαθημα Σολφέζ».

Αδιαμφισβήτητα το «Μάθημα Σολφέζ» αποτέλεσε σταθμό στην καριέρα του και αξίζει να κάνουμε μια αναδρομή για το πώς δημιουργήθηκε και εστάλη στη Eurovision.

Το τραγούδι γράφτηκε σε μουσική του Γιώργου Χατζηνάσιου, στίχους της Σέβης Τηλιακού και συμπεριλήφθηκε στον δίσκο «Μάθημα Σολφέζ», που κυκλοφόρησε το 1977. Επίσης, ηχογραφήθηκε στο Polysound Studio με ηχολήπτη τον Γιάννη Σμυρναίο. Ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας έκανε ο Γιώργος Χατζηνάσιος ενώ στη διεύθυνση παραγωγής ήταν ο Φίλιππος Παπαθεοδώρου.

Πρόκειται για το τραγούδι που μας εκπροσώπησε στο φεστιβάλ της Eurovision το 1977. Το «Μάθημα Σολφέζ» ήταν το απόλυτο φαβορί. Το τραγούδι φυσικά συνοδεύτηκε με διθυράμβους μετά την τελική του κατάταξη στην 5η τιμητική θέση και ενώ στην αρχή υπήρξαν γκρίνιες για την επιλογή του χαρακτηρίζοντάς το ως εύπεπτο χωρίς υψηλά νοήματα. Ήταν όμως αρκετά έξυπνο και πολύ συμπαθητικό και κατάφερε να αγγίξει την Ευρώπη με 92 βαθμούς, ενώ έκανε και τον θεσμό δημοφιλή στη χώρα μας. Έκτοτε λαμβάνουμε μέρος σχεδόν κάθε χρονιά, με κάποια διαλείμματα στις αρχές της δεκαετίας του 1980.

Το styling και τη χορογραφία έκανε η Μαριάννα Τόλη.

Ο συνθέτης Γιώργος Χατζηνάσιος, σε συνέντευξή του στον Κωνσταντίνο Παυλικιάνη, έχει πει: Το «Μάθημα Σολφέζ» ήταν δικιά μου ιδέα. Εγώ έκανα τις νότες. Έπαιζα εδώ πέρα τη μουσική και μου λέει η Μαρία από πάνω:

– Αυτό είναι πάρα πολύ ωραίο! Μπορεί να γίνει επιτυχία και στο εξωτερικό!

– Τι εννοείς; Για τη Eurovision;

– Ναι!

– Άμα βάλουμε ελληνικά λόγια θα πάει πάτος!

Οπότε μου ήρθε η ιδέα: γιατί, αφού υπάρχει κώδικας διεθνής, να μην βάλω τις νότες; Αρκεί να υπάρχει μια ιστορία που να δικαιολογούν που έβαλα τις νότες. Κι έτσι πήρα τον Σπύρο [Ράλλη] και του είπα να το κάνουμε και μου είπε:

– Ναι, πάρε τη Σέβη να σου το φτιάξει!

Της λέω της Σέβης:

– Δεν θα βάλουμε ρεφρέν με λόγια! Θα βάλουμε εκεί τις νότες τις αντίστοιχες και θα γράψεις εσύ τα κουπλέ.

Επέλεξα και τους τραγουδιστές. Ήθελα ένα κομμάτι με δροσερά παιδιά και με καλές φωνές. Και μάλιστα στη θέση της Μαριάννας Τόλη ήθελα αρχικά την Ελπίδα, η οποία δεν δέχθηκε. Κι έτσι πήρα τη Μαριάννα και μας βοήθησε και πάρα πολύ στο ντύσιμο και στην κίνηση, τη χορογραφία.

Σέβη Τηλιακού: «Ρε συ Γιώργο, αυτό είναι πολύ ωραίο τραγούδι»
Από τη μεριά της, η Σέβη Τηλιακού έχει πει στον Κωνσταντίνο Παυλικιάνη: Ήτανε από τις λίγες φορές που με πήρε ο Γιώργος (Χατζηνάσιος) τηλέφωνο και μου λέει:

– Ρε Σέβη, έχεις στίχους;

– Έχω.

Κάπου είχε ξεμείνει προφανώς από στίχους. Μου λέει:

– Δεν τα παίρνεις, να ‘ρθεις να πιούμε κανά καφέ;

Έμενε στου Παπάγου και είχε το στούντιό του στο υπόγειο του σπιτιού του. Μου λέει, λοιπόν:

– Δεν τα παίρνεις, να ρίξω καμιά ματιά;

Ο Γιώργος συνεργαζόταν και με τον Νίκο Βρεττό και με τον Γιώργο Κανελλόπουλο. Αλλά εκείνη την περίοδο ποιος ξέρει τι του έτυχε και μου λέει:

– Έχω ξεμείνει. Πάρε το κλασέρ σου και έλα.

Πήγα, λοιπόν, και τα κοίταξε. Πριν τα κοιτάξει, μου λέει:

– Να σου παίξω κάτι; Έχω μία μελωδία και θέλω να μου πεις αν μπορείς να γράψεις κάτι πάνω κει.

Καμία σχέση ή αναφορά για τη Eurovision. Του λέω:

– Παίξ’το μου.

Και μου παίζει στο πιάνο τη μουσική. Μου το έπαιξε έτσι πολύ απλωτά και μετά άρχισε το ρεφρέν σε στακάτο και του λέω:

– Ρε συ Γιώργο, αυτό είναι πολύ ωραίο τραγούδι.

Ήτανε λίγες μέρες πριν λήξει η προθεσμία υποβολής αιτήσεων για το διαγωνισμό της Eurovision. Του λέω:

– Γιατί δεν το στέλνουμε στη Eurovision;

– Άντε ρε, που θα το στείλουμε στη Eurovision.

– Βρε Γιώργο, είναι πάρα πολύ ωραίο τραγούδι. Πάρα πολύ χαρούμενο, πάρα πολύ ρυθμικό.

– Σοβαρά το λες; Σ’ αρέσει;

– Μ’ αρέσει!

– Κάτσε να δούμε τι λένε και οι άλλοι!

Φωνάζει τον Φίλιππο Παπαθεοδώρου, έρχεται ο Φίλιππος. Φωνάζει τον Πασχάλη, τρέχει ο Πασχάλης. Φωνάζει και τον Robert Williams και τους λέει:

– Ελάτε εδώ. Κάτι συζητάμε με τη Σέβη.

Έρχονται, λοιπόν, οι τρεις, το ακούνε και τρελαίνονται. Ενθουσιάστηκε ο Γιώργος Χατζηνάσιος και είπαμε να βάλουμε τη Μαριάννα Τόλη και τη Μπέσσυ Αργυράκη να το πούνε χορωδιακά, αν και ακόμα δεν είχανε γραφτεί στίχοι! Λέω:

– Θα το πάρω να γράψω τους στίχους και το θέμα θα είναι μουσικό.

– Ναι, εντάξει!

Πήγα, λοιπόν, σπίτι και είχαμε καταλήξει ότι θα έγραφα τους στίχους και αν δεν τους άρεσαν θα έγραφα άλλους και θα το στέλναμε το τραγούδι στη Eurovision. Πάω εγώ στο σπίτι ενθουσιασμένη και είχα ήδη την ιδέα. Επειδή έχω κάνει μουσική και έχω κάνει βιολί, είπα «αυτό είναι ένα μάθημα σολφέζ». Και το γράφω περνώντας μέσα μουσικούς όρους όπως «presto», «avanti» κ.λπ. Του λέω του Γιώργου:

– Πως θα κάνουμε ρε συ Γιώργο το ρεφρέν; Δεν βγαίνει καλά. Να το αφήσουμε όπως είναι, με νότες;

– Ναι, να το αφήσουμε νότες Σέβη!

Το φτιάχνει, το δοκιμάζει και λέει:

– Πάρα πολύ ωραίο!

– Και θα το βγάλουμε με τίτλο «Μάθημα Σολφέζ»!

Τ’ ακούσανε, τρελαθήκανε και μετά μοιραστήκανε τις φράσεις. Και ποια θα έφτανε μέχρι πάνω κει τη φωνάρα; Η Μπεσσάρα! Φοβερή η Μπέσσυ! Έβγαλε μία κορώνα φοβερή! Εγώ είμαι και άτομο που άμα κάνει αίτηση δεν περιμένω, δεν καίγομαι να περιμένω ένα αποτέλεσμα θετικό. Και με παίρνει στο τηλέφωνο ένα βράδυ ο Γιώργος και μου λέει:

– Ξέρεις κάτι;

– Πέστο.

– Πάμε Wembley! (σ.σ. εκεί διεξήχθη ο διαγωνισμός τραγουδιού της Eurovision το 1977).

– Πάτε γιατί εγώ δεν μπορώ να ‘ρθω.

Εκείνη την περίοδο έστηνα ένα μαγαζί στην πλατεία της Νέας Σμύρνης με χαλιά, μοκέτες κ.λπ. και δεν μπορούσα να λείπω. Άλλωστε την Αγγλία την έχω δει 100 φορές, τι να πήγαινα να κάνω; Πήγανε λοιπόν, ενώ εγώ ήμουνα καλεσμένη στην ΕΡΤ το βράδυ της Eurovision για να παρακολουθήσουμε έγχρωμα τον διαγωνισμό -τότε δεν υπήρχαν ακόμα έγχρωμες τηλεοράσεις στα σπίτια. Η ελληνική επιτροπή ήταν κάτω στο ισόγειο και συνεδρίαζε. Με το που άρχισε η ψηφοφορία, είχαμε μπροστά μας το ταμπλό και ήμαστε καμιά 40αριά άτομα οι επίσημοι προσκεκλημένοι, το «Μάθημα Σολφέζ» ερχότανε πρώτο για τουλάχιστον ένα τέταρτο. Μετά πλακώσανε κάτι άλλοι, πήγε δεύτερο, πήγε τρίτο, ξαναπήγε δεύτερο… μεγάλη αγωνία… και μετά τελευταία ψήφιζε η ελληνική επιτροπή. Είμαστε τέταρτοι και από κάτω μας ήταν το Μονακό. Και ψηφίζει η ελληνική επιτροπή και δίνει το 12άρι στο Μονακό και μας σαλτάρει και πάμε εμείς πέμπτοι κι αυτοί τέταρτοι. Αυτοί βέβαια δεν είχανε ιδέα πώς διεξαγότανε η ψηφοφορία, όπως γινόταν συνήθως, γιατί τώρα μαγειρεύονται αλλιώς, και τους λέγαμε:

– Τι κάνατε βρε παιδιά τελευταία στιγμή;

Αυτοί πιστεύανε ότι το τραγούδι του Μονακό δεν άξιζε και δεν θα το είχε ψηφίσει κανείς και έριξαν εκεί το 12άρι για να ‘ναι σίγουροι! Και την πατήσαμε. Αλλά το «Μάθημα Σολφέζ» σάρωσε, χάλασε κόσμο. Το πήρε και ο Paul Mauriat και το έκανε στο δίσκο του με βιολιά, όπως συνήθιζε, πολύ ωραία. Εγώ δεν το θεωρώ, βέβαια, την κορυφή της καριέρας μου. Άλλα τραγούδια μου θεωρώ κορυφή. Απλά το θεωρώ μία επιτυχημένη και ευτυχή συγκυρία. Έκανε 25 χρόνια να ισοφαρίσει το ρεκόρ. Και το πέτυχε η Κλεοπάτρα.

Γιώργος Χατζηνάσιος: Η Ελλάδα βρισκόταν μονίμως στην τελευταία θέση μέχρι να πάμε με το «Μάθημα Σολφέζ»

Γιώργος Χατζηνάσιος: Η ματιά ήταν το παράπονο και η αγανάκτηση. Ήταν η εποχή όπου η κάθε χώρα παρουσίαζε τραγούδια στη γλώσσα της και η Ελλάδα βρισκόταν μονίμως στην τελευταία θέση. Μέχρι να πάμε με το «Μάθημα Σολφέζ», τα τραγούδια έβγαιναν 18α, 19α, 16α, δηλαδή όλα στο τέλος, γιατί ήταν επιβεβλημένη η γλώσσα του κράτους που εκπροσωπούνταν στη Eurovision. Έγραφα μία μελωδία στο πιάνο, η Μαρία ήτανε πάνω, το στούντιο χαμηλά, και ακούω:

– Τι ωραίο, Γιώργο, αυτό που παίζεις!

– Έλα μωρέ, εντάξει, δεν είναι τίποτα… ένα ποπάκι.

Και έγινε κάτι, μια λάμψη, και λέω «τι μας λείπει τώρα: η επικοινωνία με την Ευρώπη, που δεν καταλαβαίνουν τι λέμε». Τότε σκέφτηκα να συνθέσω μια μελωδία που να στηριχτεί σε μουσικούς όρους οι οποίοι ήταν διεθνώς κατανοητοί. Εάν έβαζα το «Ντο-Φα-Φα-Φα, Σολ-Φα-Σολ-Φα, Μι-Ντο-Σι-Μι-Μι-Μι»; Είναι ένας κώδικας αναγνώρισης παγκοσμίως, οι νότες που διαβάζουμε. Έτσι έγραψα το «Μάθημα Σολφέζ» και πήρα την απόφαση να πάω στη Eurovision επιλέγοντας για την ερμηνεία τους καλύτερους pop τραγουδιστές της εποχής ώστε να πάρουμε μία καλύτερη θέση, να μην είμαστε τελευταίοι. Λόγω απεργίας στο BBC μετατατέθηκε 40 ημέρες αργότερα. Έμαθαν όλοι την αξία του κομματιού και κόντεψαν να μας βαρέσουν στο κεφάλι. Το τραγουδούν, πήγαινε για πρώτο, αλλά ο μηχανισμός της Eurovision και η Ελλάδα που δεν ήταν ακόμη έτοιμη για να αναλάβει μια τόσο μεγάλη διοργάνωση μας έριξαν στην πέμπτη θέση. Όταν αντιλήφθηκα πώς λειτουργεί ο μηχανισμός απογοητεύτηκα και έδωσα υπόσχεση να μην αναφερθώ ποτέ στη συγκεκριμένη διοργάνωση, μιας και κάποια πράγματα όσο και να τα εξηγείς δεν γίνονται κατανοητά. Είναι η πρώτη φορά που μιλάω γι’ αυτό, αν και τόσες δεκαετίες μετά. Το τραγούδι, πάντως, δημιούργησε κίνημα. Φαντάζομαι εκατομμύρια ανθρώπους στην Ευρώπη, όσοι παίζανε ένα όργανο, φυσαρμόνικα, μαντολίνο ή πιάνο, όλοι πηγαίνανε να δούνε αν το «Ντο-Φα-Φα-Φα» ανταποκρίνεται στις νότες. Ο μεγάλος Γάλλος ενορχηστρωτής Paul Mauriat μου έστειλε τηλεγράφημα «Αυτό που έχεις κάνει είναι απίστευτο». Όλοι οι μουσικοί παίζανε στα όργανά τους τις νότες. Τώρα τα λέω γιατί πέρασαν χρόνια. Τότε δεν τα είπα. Θα φαινόταν υπερφίαλο να μιλάω για το κομμάτι. Τώρα που περάσανε τόσα χρόνια, μπορώ να τα λέω χωρίς ενοχές.

Πασχάλης: Είμαι πολύ περήφανος γι’ αυτή τη συμμετοχή

Πασχάλης: Φέραμε το τραγούδι στην πέμπτη θέση, θα μπορούσε να είχε και καλύτερη, αλλά σ’ ένα τέτοιο διαγωνισμό δεν μπορείς να ελέγξεις τα πράγματα. Τέλος πάντων, ήταν σημαντικό αυτό στην καριέρα μου, γιατί εκπροσώπησα μαζί με τα άλλα παιδιά την Ελλάδα και το συναίσθημα, η αίσθηση ότι όλα τα μάτια ήταν στραμμένα πάνω μας ήταν σπουδαία. Είμαι πολύ περήφανος γι’ αυτή τη συμμετοχή και για τη θέση που πήραμε με αυτό το τραγούδι.

Μπέσσυ Αργυράκη: Είναι στο καλύτερο σημείο της καρδιάς μου αυτό το τραγούδι

Μπέσσυ Αργυράκη: Τι να πρωτοθυμηθώ από το «Μάθημα Σολφέζ». Αυτή τη χαρά να το αναλάβουμε, να το τραγουδήσουμε, να εκπροσωπήσουμε τη χώρα μας, να πάμε εκεί, να αρέσει πάρα πολύ, να πάρει την 5η θέση, αλλά να τραγουδηθεί και σε αρκετές χώρες σε όλον τον κόσμο, να υπάρχει πιθανότητα να κάνουμε διεθνή καριέρα μ’ αυτό το τραγούδι, να σκίσει από πωλήσεις… Πόσο τυχερή μπορεί να ήμουν, που ήμουν ένα από τα τέσσερα παιδιά που διάλεξε ο Γιώργος Χατζηνάσιος σε στίχους της Σέβης Τηλιακού και με χορογραφίες της αγαπημένης και αξέχαστης Μαριάννας Τόλη. Είναι στο καλύτερο σημείο της καρδιάς μου αυτό το τραγούδι. Ευρηματικότατο και πολύ αγαπημένο. Περάσαμε υπέροχα τότε εκεί στο Wembley, στην Αγγλία, και πιστεύω ότι είναι ένα τραγούδι το οποίο θα μπορούσε να σταθεί και σήμερα στη Eurovision. Ο Γιώργος Χατζηνάσιος, φίλος και κουμπάρος με τον Πασχάλη, τον φώναξε και του έβαλε ν’ ακούσει το τραγούδι. Είπαν ότι αυτό το κομμάτι δεν μπορεί να πάει στη Eurovision μόνο με μία φωνή κι έτσι φώναξαν νομίζω και τον Robert και τη Μαριάννα. Στο τέλος φώναξαν και την Ελπίδα. Κάτι έγινε με τη φωνή, δεν ξέρω τι συνέβη, και τελικά βρέθηκα να πάω στη θέση της Ελπίδας σ’ αυτό το τραγούδι και να ‘μαι η τέταρτη, η ξανθιά, που βγάζω την ψηλή νότα. Το «Μάθημα Σολφέζ» έγραψε ιστορία στη Eurovision. Είναι ένα από τα πιο αγαπημένα τραγούδια που έχουν περάσει από την πλευρά των ελληνικών συμμετοχών.

Robert Williams: Πολιτικοί λόγοι μάς άφησαν εκτός πρωτιάς

Robert Williams: 1977. Μία ημερομηνία πολύ καθοριστική για μένα και για την καριέρα μου. Με φωνάζει ο Γιώργος Χατζηνάσιος και με ρωτάει αν θέλω να συμμετέχω σ’ ένα γκρουπάκι, το οποίο φτιάχνουμε για να εκπροσωπήσει την Ελλάδα στη Eurovision. Ο Πασχάλης, η Μπέσσυ Αργυράκη, η Μαριάννα Τόλη κι εγώ. Όλοι ξέρουμε το αποτέλεσμα. Πολιτικοί λόγοι μάς άφησαν εκτός πρωτιάς. Ακόμη και η ελληνική επιτροπή, όταν ψήφισε, μας έφερε από την τρίτη στην πέμπτη θέση. Ήταν μια αξέχαστη εμπειρία, μια άρτια βραδιά. Στα στοιχήματα ήμασταν φαβορί και μας έδιναν στην 1η θέση και όλο αυτό ανατράπηκε τη στιγμή της βαθμολογίας, όπου βρεθήκαμε στην 5η θέση. Τι άλλαξε δεν ξέρουμε. Ακόμα και σήμερα όμως μας καλούν να μιλήσουμε για το θεσμό. Το τραγούδι είναι πλέον διαχρονικό. Όλοι ξέρουμε ότι το τραγούδι παίζεται ανελλιπώς κάθε χρόνο που έχουμε διαγωνισμό Eurovision. Θυμάμαι και μια κοπελιά από την Ισπανία, που είχε τραγουδήσει ένα ωραίο κομμάτι, με την οποία είχαμε ανταλλάξει τα βλέμματά μας και τις καρδιές μας και… ας μην προχωρήσω παρακάτω.

Η αγγλική version και άλλες εκτελέσεις

Στον δίσκο «Μάθημα Σολφέζ» περιλαμβάνεται και η αγγλική εκδοχή του τραγουδιού, με τίτλο «Music Lesson» και σε στίχους του Peter McNamee.

Άλλες εκτελέσεις:

Χορωδία Σπύρου Λάμπρου (1997, στο άλμπουμ «Το Χρώμα Της Ελπίδας»).

Μέλισσες (Μάρτιος 2014, μαζί με τον Πασχάλη, τη Μπέσσυ Αργυράκη, τον Robert Williams και τη Μαριάννα Τόλη, κατά τη διάρκεια της βραδιάς επιλογής του τραγουδιού που θα έστελνε η Ελλάδα στο διαγωνισμό τραγουδιού της Eurovision).

Πηγές: Συνεντεύξεις του Γιώργου Χατζηνάσιου και της Σέβης Τηλιακού στον Κωνσταντίνο Παυλικιάνη, TV Ζάπινγκ «Το Χρυσό Άλμπουμ» (1995), Δίφωνο (τεύχος 20, Μάιος 1997), Πρώτο Θέμα (17/05/2015), In (2016), Espresso (03/06/2017), «Κατάθεση Ψυχής» (Βουλή, 2020), Alpha «Καλύτερα Δε Γίνεται» (13/02/2022, 26/03/2022)

Πηγή: athensmagazine.gr