Ευρώπη: Οι λόγοι που η γηραιά ήπειρος πρέπει να επανεπενδύσει στα πανεπιστήμιά της

Ένα χρόνο πριν, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ξεκίνησε τη δεύτερη θητεία της με μια νέα ομάδα Επιτρόπων, παρουσιάζοντας ένα φιλόδοξο όραμα για μια Ευρώπη ελεύθερη, δημοκρατική, ισχυρή, ασφαλή, ευημερούσα και ανταγωνιστική.

Aυτό το όραμα όμως αντιμετωπίζει έναν κόσμο σε αναταραχή: ο πόλεμος μαίνεται στην Ουκρανία, η γενοκτονία και οι αναταραχές σημαδεύουν τη Μέση Ανατολή, η Κίνα επιβάλλει τη γεωπολιτική της επιρροή και οι διατλαντικές σχέσεις δοκιμάζονται από τους εμπορικούς περιορισμούς.

Διαβάστε επίσης: Ο Ολυμπιακός, η ατάκα για τον Μπαρτζώκα και ο… Παναθηναϊκός – Η αποκαλυπτική συνέντευξη του Πετρούσεφ

Εν μέσω αυτών των παγκόσμιων προκλήσεων, μπορεί η ευρωπαϊκή ατζέντα για την εκπαίδευση και τις δεξιότητες να αναδειχθεί ώστε να συμβάλει στο όραμα μιας ανταγωνιστικής Ευρώπης;

Η απάντηση είναι «όχι».

Η Ευρώπη πρέπει να επανεπενδύσει στα πανεπιστήμιά της

«Για να είναι ανταγωνιστική στην οικονομία της γνώσης του εικοστού πρώτου αιώνα, η Ευρώπη πρέπει να μετατρέψει το σύστημα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε στρατηγική δύναμη» λέει, σύμφωνα με το Social Europe ο Μανουέλ Μουνίζ, πρύτανης του Πανεπιστημίου IE στη Μαδρίτη.

Η Ευρώπη εμπλέκεται σε έναν ανταγωνισμό που δεν μετριέται μόνο σε στρατιωτικά οπλοστάσια αλλά και σε ερευνητικές υποδομές, κέντρα δεδομένων, εργαστήρια και αίθουσες διδασκαλίας.

Ο αποφασιστικός φορέας ισχύος στον εικοστό πρώτο αιώνα είναι η γνώση: αυτοί που τη παράγουν, τη διατηρούν και τη μετατρέπουν σε καινοτομία καθορίζουν τον ρυθμό για την ανάπτυξη, την ασφάλεια και την κοινωνική συνοχή.

Σε αυτό το τοπίο, τα πανεπιστήμια δεν είναι απλώς εκπαιδευτικά ιδρύματα – είναι στρατηγικές υποδομές. Εάν η Ευρώπη επιδιώκει μια πραγματική τεχνολογική κυριαρχία, πρέπει να επανεπενδύσει με τόλμη και συστηματικά στο σύστημα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Η σύνδεση μεταξύ πανεπιστημίων και ανταγωνιστικότητας είναι αυτονόητη: η βασική επιστήμη τροφοδοτεί την ανακάλυψη και η ανακάλυψη οδηγεί τη βιομηχανία και τον οικονομικό δυναμισμό

Ο καθηγητής εξηγεί σε αυτό το σημείο ότι, όπου αυτός ο ενάρετος κύκλος λειτουργεί ομαλά, αναδύονται συστάδες καινοτομίας – μαγνητικοί πόλοι που προσελκύουν ταλέντα, κεφάλαια και κορυφαίες επιχειρήσεις. Όπου καταρρέει – λόγω ασταθούς χρηματοδότησης, γραφειοκρατικής αδράνειας ή αποσύνδεσης από την πραγματική οικονομία – η παραγωγικότητα και η ανάπτυξη αναπόφευκτα υστερούν σε σχέση με τους πιο ευέλικτους ανταγωνιστές.

Η πρόκληση που αντιμετωπίζει η Ευρώπη

Μεταξύ 2019 και 2024, η παραγωγικότητα ανά ώρα εργασίας στη ζώνη του ευρώ αυξήθηκε μόλις κατά 0,9%, σε σύγκριση με 6,7% στις Ηνωμένες Πολιτείες, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ).

Η Ευρώπη παράγει επιστήμη παγκόσμιας κλάσης – οι ερευνητές της δημοσιεύουν πληθωρικά και κερδίζουν βραβεία κύρους – αλλά αγωνίζεται να μετατρέψει αυτή τη γνώση σε κέρδη παραγωγικότητας και εμπορική καινοτομία.

Το τεχνολογικό μέτωπο – τεχνητή νοημοσύνη, κβαντική υπολογιστική, βιοεπιστήμες, προηγμένα υλικά – προχωρά με ιλιγγιώδη ταχύτητα και όσοι κατακτήσουν αυτούς τους τομείς θα διαμορφώσουν την οικονομική και γεωπολιτική τάξη των επόμενων δεκαετιών.

Το χάσμα καινοτομίας

Μέρος αυτού του κενού απόδοσης είναι οικονομικό.

Η Ευρώπη επενδύει περίπου το 2,3% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) στην έρευνα και ανάπτυξη, σε σύγκριση με το 3,4% στις Ηνωμένες Πολιτείες και ακόμη υψηλότερα επίπεδα στη Νότια Κορέα και το Ισραήλ.

Αυτό το τεράστιο έλλειμμα μεταφράζεται άμεσα σε μειωμένη ικανότητα καινοτομίας και ανταγωνιστικό μειονέκτημα.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Διανοητικής Ιδιοκτησίας αναφέρει ότι η Ευρώπη αντιπροσωπεύει πλέον μόνο περίπου το 10% των παγκόσμιων αιτήσεων διεθνών διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας υψηλού αντίκτυπου, ένα μερίδιο που συνεχίζει τη σταθερή του μείωση.

Η μεταφορά τεχνολογίας παραμένει μια διαρθρωτική αδυναμία που παρακωλύει την ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα. Τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια παράγουν περίπου τρεις φορές λιγότερα spin-offs κατά κεφαλήν από τα αμερικανικά αντίστοιχα, σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Πίνακα Αποτελεσμάτων Καινοτομίας.

Τα ακαδημαϊκά κίνητρα παραμένουν πεισματικά συνδεδεμένα με τις μετρήσεις δημοσίευσης και όχι με την επιτυχία της εμπορευματοποίησης. Το πρόβλημα δεν είναι το ταλέντο – η Ευρώπη παράγει εξαιρετικούς επιστήμονες και μηχανικούς – αλλά η μετάφραση: η απουσία ισχυρών γεφυρών μεταξύ εργαστηρίου και αγοράς.

Αυτοί οι ελλείποντες κρίκοι περιλαμβάνουν το υπομονετικό κεφάλαιο που είναι πρόθυμο να καλλιεργήσει μακροπρόθεσμα έργα, τα επαγγελματικά γραφεία μεταφοράς τεχνολογίας με εμπορική εμπειρογνωμοσύνη και μια κουλτούρα κινδύνου που ανταμείβει τους τολμηρούς πειραματισμούς αντί να τιμωρεί τις αναπόφευκτες αποτυχίες.

Πότε τα πανεπιστήμια γίνονται ισχυροί οικονομικοί επιταχυντές

Όταν τα πανεπιστήμια λειτουργούν στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους, λειτουργούν ως πλατφόρμες τριπλής αποστολής – δυναμικά κέντρα εκπαίδευσης, έρευνας και μεταφοράς τεχνολογίας.

Ενορχηστρώνουν πολύπλοκα οικοσυστήματα, συνδέοντας επιστήμονες με επιχειρηματίες, νοσοκομεία με μηχανικούς, κυβερνήσεις με επενδυτές επιχειρηματικών κεφαλαίων και δημόσια ζήτηση με πρωτοποριακές λύσεις.

Όπου αυτή η ενορχήστρωση επιτυγχάνει, τα πανεπιστήμια γίνονται ισχυροί οικονομικοί επιταχυντές.

Περιοχές όπως η Βαυαρία, η Ile-de-France και η ευρύτερη περιοχή του Άμστερνταμ, όπου τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά ιδρύματα είναι πυκνά συγκεντρωμένα και καλά συνδεδεμένα, εμφανίζουν παραγωγικότητα εργασίας 20 έως 25 τοις εκατό πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο – αποδεικνύοντας τα απτά οικονομικά οφέλη της ακαδημαϊκής αριστείας.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν τελειοποιήσει ένα ενάρετο κύκλωμα που συνδέει τις δημόσιες ερευνητικές επενδύσεις, τις ιδιωτικές κεφαλαιαγορές και την εμπορική ζήτηση. Δεκατέσσερα από τα είκοσι πιο καινοτόμα πανεπιστήμια στον κόσμο είναι αμερικανικά, σύμφωνα με τις κατατάξεις του Reuters.

Οι δημόσιες συμβάσεις – που συχνά διοχετεύονται μέσω αμυντικών οργανισμών, των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας ή του Υπουργείου Ενέργειας – λειτουργούν ως κρίσιμη ζήτηση σε πρώιμο στάδιο για αναδυόμενες τεχνολογίες.

Η Ευρώπη δεν χρειάζεται να αντιγράψει δουλικά αυτό το μοντέλο, αλλά πρέπει να εσωτερικεύσει τη θεμελιώδη λογική του: να επικεντρώσει τους πόρους σε στρατηγικές προτεραιότητες, να επιτύχει κλίμακα σε κρίσιμους τομείς και να επιταχύνει τον ρυθμό από την ανακάλυψη έως την ανάπτυξη.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα πανεπιστήμια αντιμετωπίζονται ως εθνικά περιουσιακά στοιχεία απαραίτητα για την οικονομική ανταγωνιστικότητα και την ασφάλεια. Η Ευρώπη θα πρέπει να υιοθετήσει την ίδια στρατηγική προοπτική.

Μια ιστορική ευκαιρία

Ωστόσο, η τρέχουσα συγκυρία προσφέρει στην Ευρώπη ένα πρωτοφανές παράθυρο ευκαιρίας, όπως λέει ο καθηγητής.

Σημαντικές αλλαγές που βρίσκονται σε εξέλιξη στην αμερικανική τριτοβάθμια εκπαίδευση —επηρεάζοντας τις προτεραιότητες χρηματοδότησης της ομοσπονδιακής έρευνας, την προσέλκυση και διατήρηση διεθνών ταλέντων και την ικανότητα διατήρησης πρωτοποριακής έρευνας σε όλους τους κλάδους— αναδιαμορφώνουν ριζικά το παγκόσμιο ακαδημαϊκό τοπίο.

Για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες, η Ευρώπη έχει μια πραγματική ευκαιρία να αναδειχθεί ως ο κορυφαίος προορισμός στον κόσμο για επιστημονικά ταλέντα και πρωτοποριακή έρευνα. Αυτή η ιστορική ευκαιρία θα απαιτήσει σοβαρές, διαρκείς επενδύσεις τόσο στο ευρύτερο ακαδημαϊκό οικοσύστημα όσο και στην εξειδικευμένη ερευνητική αρχιτεκτονική που στηρίζει την τεχνολογική πρόοδο.

Η επανεπένδυση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση σημαίνει υιοθέτηση μιας ολοκληρωμένης ατζέντας για την κυριαρχία της γνώσης

Η Ευρώπη χρειάζεται σταθερή, αντικυκλική χρηματοδότηση της έρευνας που να διατηρεί την ορμή της εν μέσω οικονομικών υφέσεων· καινοτόμους μηχανισμούς δημόσιων συμβάσεων που να δίνουν προτεραιότητα στις ευρωπαϊκές λύσεις, ενώ παράλληλα να τονώνουν τον ανταγωνισμό· και μια γνήσια ενιαία αγορά για τα ταλέντα που να επιτρέπει στους ερευνητές να κινούνται απρόσκοπτα πέρα ​​από τα σύνορα.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα χρειαστεί 20 εκατομμύρια επιπλέον ψηφιακούς ειδικούς έως το 2030 — ένας στόχος εντελώς ανέφικτος χωρίς δραματικά ισχυρότερα και πιο ευέλικτα πανεπιστήμια.

Τι χρειάζεται άμεσα να υιοθετήσει η Ευρώπη

Τα πανεπιστήμια είναι επίσης τα χωνευτήρια όπου σφυρηλατείται το εργατικό δυναμικό για την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση.

Η Ευρώπη χρειάζεται επειγόντως ευέλικτα προγράμματα σπουδών που να προσαρμόζονται στις ταχέως μεταβαλλόμενες απαιτήσεις δεξιοτήτων, ολοκληρωμένα προγράμματα δια βίου μάθησης που να επιτρέπουν στους εργαζόμενους να ανανεώνουν τις δεξιότητές τους καθ’ όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας τους, και στενές συνεργασίες με επιχειρήσεις για την επέκταση προγραμμάτων στην τεχνητή νοημοσύνη, την κυβερνοασφάλεια, την προηγμένη μεταποίηση, τα συστήματα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τις πρακτικές κυκλικής οικονομίας.

Η αύξηση του ορίου παραγωγικότητας της Ευρώπης εξαρτάται ουσιαστικά από την αύξηση του ορίου δεξιοτήτων της — και την ταχεία διάδοση αυτών των δεξιοτήτων μέσω μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, δημόσιων διοικήσεων και τοπικών οικοσυστημάτων καινοτομίας.

Η Ευρώπη διαθέτει ήδη την επιστημονική αριστεία, το ανθρώπινο ταλέντο και τις δημοκρατικές αξίες που είναι απαραίτητες για να επιτύχει στην οικονομία της γνώσης.

Αυτό που χρειάζεται τώρα είναι στρατηγική συνοχή και πολιτική φιλοδοξία για να μετατρέψει τα πανεπιστήμιά της σε κινητήριες δυνάμεις ενός νέου έργου για κοινή ευημερία και τεχνολογική αυτονομία.

Η επανεπένδυση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν είναι απλώς μια τομεακή πολιτική ανησυχία – αντιπροσωπεύει μια ηπειρωτική επιλογή για αποτελεσματικό ανταγωνισμό στη γεωπολιτική της γνώσης.

Εάν η Ευρώπη ευθυγραμμίσει τους μηχανισμούς χρηματοδότησης, τα κανονιστικά πλαίσια και τους δείκτες απόδοσης προς αυτόν τον πρωταρχικό στόχο· εάν μετατρέψει τα πανεπιστήμια σε ισχυρές μηχανές μεταφοράς τεχνολογίας και κλιμάκωσης των επιχειρήσεων· και εάν εκμεταλλευτεί την τρέχουσα ευκαιρία να προσελκύσει και να διατηρήσει παγκόσμια ταλέντα, μπορεί για άλλη μια φορά να ανταγωνιστεί ως ισότιμη με εκείνα τα έθνη που λειτουργούν στην τεχνολογική αιχμή.