Η εξαφάνιση της κοινωνικής Ευρώπης – Μπορεί να αναστηθεί ξανά;

Η ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική την τελευταία δεκαετία έμοιαζε με μαγικό κόλπο: από το κοινωνικό «τριπλό Α» έως την «ισχυρή κοινωνική Ευρώπη για δίκαιες μεταβάσεις», το κοινό γοητεύτηκε από τις μεγάλες υποσχέσεις. Στη συνέχεια, ξαφνικά, η κοινωνική Ευρώπη απλώς εξαφανίστηκε.

Όταν η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ανακοίνωσε για πρώτη φορά τους υποψήφιους Επιτρόπους της, τομείς πολιτικής όπως «κοινωνική πολιτική» ή «απασχόληση» απουσίαζαν επιδεικτικά. Και ενώ η επικεφαλής της Κομισιόν έχει έκτοτε υπαναχωρήσει από αυτή την απόφαση, η αβεβαιότητα παραμένει: τι επιφυλάσσει η ΕΕ για την κοινωνική πολιτική;

Διαβάστε επίσης: «Ο Αταμάν έπαιξε έξυπνα και χρησιμοποίησε ένα παλιό κόλπο» – Γιατί ο Σλούκας εκτέλεσε τις δύο κρίσιμες βολές που δόθηκαν στον Χουάντσο (vid)

Όταν το «κοινωνικό» υποτάσσεται στο «οικονομικό»

Με βάση τις πολιτικές κατευθύνσεις αλλά και τις ενέργειες της φον ντερ Λάιεν, δύο κύριες τάσεις επικρατούν: (α) η υποταγή του «κοινωνικού» στο «οικονομικό» και (β) η διαχείριση του status quo. Οι τάσεις αυτές είναι εμφανείς σε δύο εμβληματικά έργα κοινωνικής πολιτικής: την «Ένωση δεξιοτήτων» και την περαιτέρω εφαρμογή του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων.

Επιπλέον, ο πανικός που προκάλεσαν οι επιθετικές απέναντι στην Ευρώπη πολιτικές του Ντόναλντ Τραμπ οδήγησαν την ΕΕ στο να θέσει τις αμυντικές της δαπάνες, υπό το στρατιωτικό σύνθημα «ReARM Europe», ως την απόλυτη προτεραιότητα.

Η φον ντερ Λάιεν ονόμασε εύστοχα τις πολιτικές της κατευθυντήριες γραμμές ως «Η επιλογή της Ευρώπης». Άλλωστε, το να μην αποτελεί προτεραιότητα η κοινωνική πολιτική είναι ακριβώς αυτό: μια επιλογή

Η «Ένωση δεξιοτήτων» στοχεύει στην ενίσχυση του ανθρώπινου κεφαλαίου, εξυπηρετώντας οικονομικούς στόχους. Σύμφωνα με την Roxana Mînzatu, την Ρουμάνα Επίτροπο, αρμόδια για τα κοινωνικά δικαιώματα και τις δεξιότητες, «η διασφάλιση ότι κανείς δεν θα μείνει πίσω υποστηρίζει την ευημερία και την παραγωγικότητα, καθώς και την επιτυχία της ‘δίδυμης’ πράσινης και ψηφιακής μετάβασης».

Αυτό συνεπάγεται περαιτέρω εργασίες για τον ευρωπαϊκό χώρο εκπαίδευσης, υποστήριξη ευρωπαϊκών προγραμμάτων σπουδών και πανεπιστημιακών συμμαχιών, στρατηγική για την επαγγελματική εκπαίδευση και σχέδιο δράσης για τις βασικές δεξιότητες και την εκπαίδευση STEM (σ.σ.σ Φυσικές Επιστήμες, Τεχνολογία, Μηχανική και Μαθηματικά). Οι εργαζόμενοι θα πρέπει να επανεκπαιδευτούν και να αναβαθμιστούν.

Εξακολουθούν να κυριαρχούν οι επενδύσεις σε δεξιότητες με γνώμονα την οικονομία

Η κινητικότητα είναι επίσης καθοριστικής σημασίας: η ΕΕ στοχεύει στην προσέλκυση εξειδικευμένων μεταναστών, στη βελτίωση της διασυνοριακής αναγνώρισης των προσόντων και στην ενθάρρυνση της διασυνοριακής σχολικής συνεργασίας.

Κατά την εφαρμογή του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων εξακολουθούν να κυριαρχούν οι επενδύσεις σε δεξιότητες με γνώμονα την οικονομία – η Κομισιόν θεωρεί ότι τα κενά στην εργασία και οι ελλείψεις δεξιοτήτων επιβαρύνουν την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα. Μέχρι το 2025 θα πρέπει να παρουσιαστεί ένα νέο σχέδιο δράσης για την εφαρμογή του πυλώνα, με έμφαση στη βελτίωση της επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας και στην προετοιμασία των χώρων εργασίας για την ψηφιοποίηση.

Η Επίτροπος Mînzatu έχει επίσης αναλάβει να αναπτύξει έναν «χάρτη πορείας για ποιοτικές θέσεις εργασίας», ένα «νέο σύμφωνο για τον ευρωπαϊκό κοινωνικό διάλογο» και ένα συνεκτικό πλαίσιο για την «αντιμετώπιση των προκλήσεων του εργατικού δυναμικού της μακροχρόνιας φροντίδας».

Ίσως το πιο αξιοσημείωτο, η ΕΕ στοχεύει στη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής στρατηγικής κατά της φτώχειας παράλληλα με ένα σχέδιο για οικονομικά προσιτή στέγαση, ένα ζήτημα φλέγον σε όλη την Ευρώπη, όπως φυσικά και στη χώρα μας.

Τα επιτεύγματα και τα «τυφλά» σημεία

Η ατζέντα της ΕΕ αναγνωρίζει σημαντικά ζητήματα, κυρίως (α) τα οικονομικά οφέλη της κοινωνικής πολιτικής, που τονίζονται από την προσέγγιση των κοινωνικών επενδύσεων και (β) την ανάγκη να γίνουν περισσότερα για την εφαρμογή των υφιστάμενων δεσμεύσεων. Ωστόσο, αυτή η μάλλον μη φιλόδοξη ατζέντα είναι, στην καλύτερη περίπτωση, μια χαμένη ευκαιρία και, στη χειρότερη, ένα βήμα πίσω για την κοινωνική Ευρώπη.

Σε μια θετική ανάγνωση, η έμφαση που δίνει η Κομισιόν στις επενδύσεις μπορεί να δικαιολογήσει τις κοινωνικές πολιτικές σε μια εποχή διαφαινόμενης λιτότητας. Ωστόσο, αυτό παραγνωρίζει τον κρίσιμο ρόλο που διαδραματίζει η ίδια η ΕΕ στην ενεργό διαμόρφωση της συζήτησης για την «κοινωνική Ευρώπη». Με το να συγκρατεί πιο φιλόδοξα σχέδια και να υποβαθμίζει σε μεγάλο βαθμό την κοινωνική προστασία, η ΕΕ καλλιεργεί ένα περιβάλλον που ευνοεί τη στασιμότητα.

Επιπλέον, η ερμηνεία της σημερινής Επιτροπής για τις κοινωνικές επενδύσεις είναι ελλιπής. Οι αποτελεσματικές κοινωνικές επενδύσεις δεν αφορούν μόνο στα οικονομικά οφέλη του ανθρώπινου κεφαλαίου υψηλής εξειδίκευσης, αλλά και στην κοινωνική στήριξη των ατόμων. Αυτή η διάκριση είναι ζωτικής σημασίας, καθώς η υπόσχεση μιας κοινωνικής Ευρώπης εξυπηρετεί όχι μόνο οικονομικές, αλλά και πολιτικές και, κυρίως, κοινωνικές λειτουργίες. Ο παραγκωνισμός αυτών των στοιχείων εγκυμονεί τον κίνδυνο να υπεξαιρεθεί η ιδέα των κοινωνικών επενδύσεων ως δικαιολογία για την κοινωνική παραμέληση.

Τρεις τομείς βελτίωσης

Απλοποιώντας το ζήτημα, η Κομισιόν θα πρέπει να επικεντρωθεί σε τρεις βασικούς τομείς: την προστασία του ατόμου, το κοινωνικό συμβόλαιο και το πολιτικό σύστημα, σύμφωνα με πολιτικούς επιστήμονες και οικονομολόγους.

Πρώτον, για την προστασία του ατόμου, η ΕΕ θα πρέπει να επιδιώξει να εξασφαλίσει ελάχιστα βιοτικά πρότυπα για όλους. Ενώ πρωτοβουλίες όπως η στρατηγική κατά της φτώχειας έχουν καλές προθέσεις, υπάρχει ο κίνδυνος η τελική ευθύνη να μεταφερθεί πολύ εύκολα στα κράτη μέλη.

Η Επιτροπή πρέπει να βρει τρόπους να ενεργεί πιο αποφασιστικά σε τομείς όπου τα άτομα ταυτίζονται κυρίως ως Ευρωπαίοι και στερούνται προστασίας από οποιοδήποτε μεμονωμένο κράτος μέλος. Αυτό αφορά ιδιαίτερα στους μετανάστες εντός της ΕΕ και θα μπορούσε να επιτευχθεί, για παράδειγμα, μέσω ενός ευρωπαϊκού συστήματος ελάχιστου εισοδήματος για τους αναζητούντες εργασία.

Κοινωνικό συμβόλαιο και ασφαλιστικά συστήματα

Δεύτερον, η προστασία του κοινωνικού συμβολαίου είναι απαραίτητη για την επιτυχία των κοινωνικών επενδύσεων. Εάν η επένδυση σε δεξιότητες πρόκειται να οδηγήσει σε ατομική και κοινωνική ευημερία μέσω της εργασίας, αυτό απαιτεί ίσες ευκαιρίες και εγγύηση ότι η προσπάθεια αποφέρει επαρκείς ανταμοιβές. Ένα κοινωνικό συμβόλαιο που απαιτεί από τους πολίτες να εργάζονται σκληρά πρέπει επίσης να διασφαλίζει ότι μπορούν να αποκομίσουν τους καρπούς της εργασίας τους.

Τρίτον, η προστασία του ασφαλιστικού συστήματος πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα για την ΕΕ. Μια από τις πιο ελπιδοφόρες πολιτικές εδώ είναι η ιδέα ενός ευρωπαϊκού συστήματος (επαν)ασφάλισης της ανεργίας. Η πολιτική αυτή, η οποία συζητήθηκε και βελτιώθηκε επί σχεδόν μισό αιώνα – και δοκιμάστηκε εν μέρει κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 μέσω του «SURE» – θα παρείχε έναν κρίσιμο αυτόματο σταθεροποιητή έναντι δημοσιονομικών και κοινωνικών σοκ.

Η ίδια η πρόεδρος της Κομισιόν υποσχέθηκε μια ευρωπαϊκή αντασφάλιση της ανεργίας κατά τη διάρκεια της τελευταίας νομοθετικής περιόδου – αναμφισβήτητα μία από τις σαφέστερες περιπτώσεις ανεκμετάλλευτων δυνατοτήτων της κοινωνικής Ευρώπης.

Και οι τρεις προτεραιότητες απαιτούν de facto μεγάλους συνασπισμούς σε επίπεδο ΕΕ και ισχυρή υποστήριξη από τα κράτη μέλη. Δεδομένης της ανόδου της ριζοσπαστικής δεξιάς και της πρόσφατης διάβρωσης της εμπιστοσύνης μεταξύ των μεγάλων κομμάτων της ΕΕ, η εξωτερική πίεση προς τους εθνικούς και ευρωπαϊκούς φορείς λήψης αποφάσεων πρέπει να ενταθεί, εάν η ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική πρόκειται να προχωρήσει ουσιαστικά κατά την επόμενη πενταετία.

Το να μην αποτελεί προτεραιότητα η κοινωνική πολιτική είναι επιλογή

Το κοινωνικό μέλλον της ΕΕ εξαρτάται, ίσως περισσότερο από ποτέ, από το αν οι φιλοευρωπαίοι μπορούν να ενωθούν ως γνήσιοι πανευρωπαϊκοί φορείς. Αυτό περιλαμβάνει φιλοευρωπαϊκά κόμματα και κινήματα, ενώσεις πρόνοιας, κοινωνικούς εταίρους, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και ομάδες συμφερόντων.

Ενώ οι σημερινές προοπτικές μπορεί να φαίνονται δυσοίωνες, δεν θα είναι η πρώτη φορά που η «κοινωνική Ευρώπη» κηρύσσεται νεκρή, για να αναγεννηθεί από τις στάχτες της χρόνια αργότερα. Ίσως η ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική να βιώνει απλώς μια προσωρινή άμπωτη στην πολιτική ατζέντα.

MUST READ

«Ο Αταμάν έπαιξε έξυπνα και χρησιμοποίησε ένα παλιό κόλπο» – Γιατί ο Σλούκας εκτέλεσε τις δύο κρίσιμες βολές που δόθηκαν στον Χουάντσο (vid)

Το κρίσιμο, ωστόσο, είναι ότι η κοινωνική πολιτική δεν ακολουθεί προκαθορισμένους νόμους της φύσης. Δεν είναι αναπόφευκτη, αλλά επιτυγχάνεται μέσω αγώνων. Η φον ντερ Λάιεν ονόμασε εύστοχα τις πολιτικές της κατευθυντήριες γραμμές ως «Η επιλογή της Ευρώπης». Άλλωστε, το να μην αποτελεί προτεραιότητα η κοινωνική πολιτική είναι ακριβώς αυτό: μια επιλογή.