Πράσινη μετάβαση: Όσο αργεί η απαλλαγή από τον άνθρακα τόσο απειλούνται οι θέσεις εργασίας στην Ευρώπη

Η ψηφιακή και η πράσινη μετάβαση αναπόφευκτα θα οδηγήσουν σε απώλειες θέσεων εργασίας, όπως συμβαίνει κάθε φορά που η τεχνολογία και η οικονομία κάνουν ένα βήμα προς την αλλαγή. Και η κλιματική αλλαγή έχει κάνει τη μετάβαση περισσότερο από αναγκαία. Οπως επισημαίνει ο Μπέλα Γκαλγκότσι, ανώτερος ερευνητής στο Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Συνδικάτων, ο πραγματικός κίνδυνος βρίσκεται αλλού.

Σε άρθρο του στο Social Europe επισημαίνει ότι η έλλειψη επενδύσεων σε πράσινες τεχνολογίες ενέχει τον κίνδυνο να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας χαμηλών εκπομπών άνθρακα στη βιομηχανία εκτός Ευρώπης. Έτσι η ευρωπαϊκή ήπειρος θα μείνει πίσω στον αγώνα για την κυριαρχία στην καθαρή τεχνολογία.

Διαβάστε επίσης: Πολύ κοντά σε συμφωνία Σπόρτινγκ-Παναθηναϊκός για την πώληση του Ιωαννίδη

Αλλαγή παραγωγικού μοντέλου

Η απαλλαγή της οικονομίας από τον άνθρακα και η επαναφορά της ανθρώπινης δραστηριότητας σε όρια προστασίας του πλανήτη αναπόφευκτα έχει και θα συνεχίσει να έχει βαθιές επιπτώσεις στην απασχόληση και τις δεξιότητες. Η μετάβαση σε μια οικονομία μηδενικού άνθρακα θα δημιουργήσει εκατομμύρια θέσεις εργασίας. Ωστόσο, άλλες θα εξαφανιστούν ή θα μεταφερθούν σε άλλες περιοχές. Θα υπάρξει δηλαδλή μια μεταβολή της συνολικής σύνθεσης της απασχόλησης, ακόμη και σε επίπεδο συνδικαλισμού και κάλυψης από τις συλλογικές διαπραγματεύσεις.

Πρόκειται για ένα πρωτοφανές κύμα αναδιάρθρωσης, σύμφωνα με τον Μπέλα Γκαλγκότσι, που τέμνεται με την τεχνολογική αλλαγή και εκτυλίσσεται σε ένα νέο συγκρουσιακό γεωπολιτικό πλαίσιο. Οι επιπτώσεις θα είναι άνισες σε πολλαπλές διαστάσεις: δεξιότητες, φύλο, ηλικία, οικονομική δραστηριότητα και περιοχή.

Η ιστορία δείχνει ότι οι αλλαγές και οι κραδασμοί τείνουν να δημιουργούν περαιτέρω ανισότητες. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για το κυρίαρχο μοντέλο πράσινης μετάβασης καθοδηγείται από την τεχνολογία και αναθέτει βασικό ρόλο στις δυνάμεις της αγοράς. Συνεπώς, χωρίς να αντιμετωπίσουμε τις ανισότητες που είναι πιθανό να προκύψουν από την επιτακτική ανάγκη για απαλλαγή από τον άνθρακα, δεν μπορούμε να αποτρέψουμε την υπαρξιακή απειλή της κλιματικής αλλαγής – η κοινωνική σύγκρουση θα μπλοκάρει ή θα επιβραδύνει τις απαραίτητες αλλαγές.

Το πιεστικό ζήτημα

Οι ανησυχίες συχνά επικεντρώνονται σε πιθανές απώλειες θέσεων εργασίας από τη βιομηχανική απαλλαγή από τον άνθρακα. Ωστόσο, το πιο πιεστικό ζήτημα είναι το πώς οι καθυστερημένες προσπάθειες απαλλαγής από τον άνθρακα μπορούν να απειλήσουν τις θέσεις εργασίας σε έναν κόσμο όπου η ανταγωνιστικότητα στις καθαρές τεχνολογίες γίνεται ολοένα και πιο καθοριστική.

Ο πραγματικός κίνδυνος είναι ότι οι ανεπαρκείς επενδύσεις σε πράσινες τεχνολογίες θα οδηγήσουν στη δημιουργία νέων βιομηχανικών θέσεων εργασίας χαμηλών εκπομπών άνθρακα αλλού, πέρα ​​από τα σύνορα της Ευρώπης. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δεν μπορούμε να συζητήσουμε τη δυναμική της απασχόλησης του πράσινου μετασχηματισμού απομονωμένα από τις ταυτόχρονες οικονομικές, τεχνολογικές και γεωπολιτικές τάσεις.

Τι είναι οι «πράσινες θέσεις εργασίας»

Ο όρος «πράσινες θέσεις εργασίας» έχει εισέλθει στον κυρίαρχο διάλογο, ασπασμένος από τα συνδικάτα, τις περιβαλλοντικές ΜΚΟ, τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ILO) και τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής. Σύμφωνα με το Πρόγραμμα Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών (UNEP 2018), οι πράσινες θέσεις εργασίας ορίζονται ως «θέσεις στη γεωργία, τη μεταποίηση, την έρευνα και ανάπτυξη, τις διοικητικές και τις δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών που αποσκοπούν στην ουσιαστική διατήρηση ή αποκατάσταση της ποιότητας του περιβάλλοντος». Ο όρος «πράσινος» έχει γίνει συντομογραφία για διαδικασίες, προϊόντα και υπηρεσίες που σχετίζονται με τη βιωσιμότητα και το περιβάλλον.

Σύμφωνα με έγγραφο εμπειρογνωμόνων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα «πράσινα επαγγέλματα», αυτά προσδιορίζονται και από τις διαρθρωτικές αλλαγές στην αγορά εργασίας που συνδέονται με τέσσερις βασικές διαδικασίες:

• Δημιουργία θέσεων εργασίας: εμφανίζονται νέες θέσεις εργασίας για τη μείωση των περιβαλλοντικών πιέσεων ή την αύξηση της αποδοτικότητας των πόρων. Για παράδειγμα, θέσεις εργασίας στην παραγωγή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
• Υποκατάσταση θέσεων εργασίας: μετατοπίσεις στην οικονομική δραστηριότητα εντός ή μεταξύ των τομέων, από δραστηριότητες έντασης πόρων σε πιο κυκλικές δραστηριότητες. Παράδειγμα είναι η αυτοκινητοβιομηχανία. Οι θέσεις εργασίας σε κινητήρες καύσης εξαφανίζονται, ενώ εμφανίζονται θέσεις στην ανάπτυξη λογισμικού και την κατασκευή μπαταριών.
• Καταστροφή θέσεων εργασίας: απώλειες θέσεων εργασίας χωρίς άμεση αντικατάσταση, συνήθως σε τομείς με σημαντικές αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Παράδειγμα είναι η παραγωγή ενέργειας από ορυκτά καύσιμα.
• Επαναπροσδιορισμός θέσεων εργασίας: οι υπάρχουσες θέσεις εργασίας αλλάζουν τα σύνολα δεξιοτήτων και τα προφίλ τους στο πλαίσιο της μετάβασης σε μια πιο βιώσιμη οικονομία. Σαφές παράδειγμα είναι ο κατασκευαστικός κλάδος. Οι τεχνολογίες ανακαίνισης κτιρίων και οι τεχνολογίες κατασκευής χαμηλών εκπομπών άνθρακα απαιτούν νέες δεξιότητες και διαδικασίες εργασίας.

Μετεκπαίδευση για ομαλή μετάβαση

Σύμφωνα με τις Προοπτικές Απασχόλησης του ΟΟΣΑ για το 2024, η μετάβαση για τους εργαζόμενους είναι δύσκολη, αλλά όχι ανέφικτη. Διακρίνει τα επαγγέλματα σε  «πράσινα» και αυτά «έντασης εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου».

Στα «πράσινα επαγγέλματα» περιλαμβάνονται:

1. Επαγγέλματα που προκύπτουν από την πράσινη μετάβαση και δεν υπήρχαν προηγουμένως. Π.χ. αναλυτές εμπορίας άνθρακα ή τεχνικοί σέρβις ανεμογεννητριών.
2. Επαγγέλματα με πράσινες δεξιότητες. Πρόκειται για υφιστάμενους ρόλους, των οποίων οι δεξιότητες και τα καθήκοντα αλλάζουν λόγω της πράσινης μετάβασης. Π.χ. υδραυλικοί που ειδικεύονται πλέον στην εγκατάσταση αντλιών θερμότητας.
3. Επαγγέλματα με «πράσινη» αυξημένη ζήτηση που παρέχουν αγαθά και υπηρεσίες που απαιτούνται από «πράσινες» δραστηριότητες. Π.χ. εργάτες οικοδομών ή χημικοί.

Σύμφωνα με την έκθεση, ενώ τα επαγγέλματα έντασης εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (7% της συνολικής απασχόλησης) αντιμετωπίζουν τις πιο αναμενόμενες απώλειες θέσεων εργασίας, μοιράζονται παρόμοιες απαιτήσεις δεξιοτήτων με άλλες θέσεις εργασίας, συμπεριλαμβανομένων των «πράσινων» επαγγελμάτων. Συνεπώς, οι μεταβάσεις είναι δυνατές με στοχευμένη επανεκπαίδευση.

Αυτό που είναι πιο δύσκολο είναι η μετάβαση σε αναδυόμενα πράσινα επαγγέλματα, ειδικά για τους εργαζόμενους σε θέσεις χαμηλής ειδίκευσης. Και απαιτείται επείγουσα πολιτική δράση για να διασφαλιστεί ότι κανείς δεν θα μείνει πίσω.

Η πράσινη μετάβαση επηρεάζει το 25% της απασχόλησης

Η έκθεση του ΟΟΣΑ διαπιστώνει επίσης ότι περισσότερο από το ένα τέταρτο των θέσεων εργασίας σε όλες τις χώρες-μέλη του αντιμετωπίζει ισχυρές επιπτώσεις από τη μετάβαση στο μηδενικό καθαρό κόστος. Επίσης, το 20% του εργατικού δυναμικού απασχολείται σε επαγγέλματα με οικολογική πρωτοβουλία. Από αυτά:

• Το 46% είναι υπάρχοντα επαγγέλματα των οποίων οι δεξιότητες μεταβάλλονται από την πράσινη μετάβαση («επαγγέλματα με πράσινες δεξιότητες»)
• Το 40% είναι υπάρχουσες θέσεις εργασίας που θα έχουν ζήτηση επειδή παρέχουν αγαθά και υπηρεσίες που απαιτούνται από πράσινες δραστηριότητες («πράσινα επαγγέλματα αυξημένης ζήτησης»)
• Μόνο το 14% μπορεί να περιγραφεί σωστά ως «πράσινα νέα ή αναδυόμενα επαγγέλματα»

Δημιουργία πράσινων θέσεων εργασίας

Οι περισσότερες ανακοινώσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναφορικά με πρωτοβουλίες πολιτικής για το κλίμα ξεκινούν με προβλέψεις που απεικονίζουν τον πράσινο μετασχηματισμό ως ένα σενάριο win-win. Δηλαδή με καθαρά θετικά αποτελέσματα στην απασχόληση.

Σύμφωνα με τις προβλέψεις από το 2021, η επίτευξη μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 55% έως το 2030 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990 θα είχε ως αποτέλεσμα μια καθαρή αύξηση έως και 884.000 θέσεων εργασίας ή 0,45%. Επίσης, μελέτη των Ernst and Young (2021), που ανέλυσε επενδυτικά έργα στο πλαίσιο του Ταμείου Ανάκαμψης Επόμενης Γενιάς της ΕΕ (πράσινη οικονομία), διαπίστωσε ότι αυτά τα έργα αντιπροσωπεύουν 200 δισεκατομμύρια ευρώ σε συνολικές επενδύσεις και θα μπορούσαν να δημιουργήσουν 2,3 εκατομμύρια θέσεις εργασίας.

Το Cedefop (2021) εκτίμησε ότι η εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας θα δημιουργήσει επιπλέον 2,5 εκατομμύρια θέσεις εργασίας (πάνω από 1%) έως το 2030. Οι θέσεις δεν θα είναι μόνο σε τομείς που προωθούν την πράσινη μετάβαση, αλλά και σε διοικητικές και υποστηρικτικές υπηρεσίες, νομικές, λογιστικές και συμβουλευτικές υπηρεσίες, καθώς και σε υπηρεσίες προγραμματισμού υπολογιστών και πληροφοριών.

Διαφορές ανά τομέα

Ο Μπέλα Γκαλγκότσι επισημαίνει ότι, παρόλο που οι περισσότερες μελέτες προβλέπουν ένα μέτριο αλλά σαφές καθαρό θετικό αποτέλεσμα στην απασχόληση σε συνολικό οικονομικό επίπεδο, οι περιφερειακές και τομεακές διαφορές μπορεί να είναι τεράστιες. Αναδύονται τρεις κύριες κατηγορίες τομέων:

• Αυτοί που αντιμετωπίζουν σημαντική λειτουργική μείωση (όπως η ενέργεια από ορυκτά καύσιμα),
• Αυτοί που απαιτούν βαθύ μετασχηματισμό (όπως ο τομέας της αυτοκινητοβιομηχανίας)
• Και αυτοί με το μεγαλύτερο δυναμικό δημιουργίας θέσεων εργασίας (τομείς της κυκλικής οικονομίας).

Και διαπιστώνεται ότι, ενώ έχουν πράγματι δημιουργηθεί θέσεις εργασίας, ο ρυθμός δημιουργίας παραμένει υποτονικός και άνισος. Με ανησυχητικό στοιχείο ότι οι θέσεις εργασίας σε βασικούς τομείς καθαρής τεχνολογίας μειώθηκαν στην πραγματικότητα μεταξύ 2018 και 2022.

Σύμφωνα με τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν από τη «δεξαμενή σκέψης» Bruegel (2024), το 2022 η ΕΕ-27 είχε 347.000 θέσεις εργασίας στην ηλιακή ενέργεια, 273.500 στην αιολική ενέργεια και 416.200 σε αντλίες θερμότητας.

Αυτές οι θέσεις εργασίας (περίπου ένα εκατομμύριο) συγκεντρώνονται σε δέκα κράτη μέλη. Η Γερμανία ηγείται στις θέσεις εργασίας στην ηλιακή και αιολική ενέργεια (87.000 και 86.000 αντίστοιχα), ενώ η Ιταλία κυριαρχεί στην απασχόληση στις αντλίες θερμότητας (135.000), ακολουθούμενη από τη Γαλλία (80.000).

Ωστόσο, η Γερμανία, η Ιταλία και η Δανία παρουσίασαν απώλειες θέσεων εργασίας σε αυτούς τους τομείς μεταξύ 2017 και 2022.

Ενώ αυτές οι απώλειες είχαν πολλαπλές αιτίες, η τάση υπογραμμίζει τις προκλήσεις τόσο στην επενδυτική δραστηριότητα που καθορίζει τους ρυθμούς ανάπτυξης (την πλευρά της ζήτησης για την κατασκευή) όσο και στο μερίδιο αγοράς των Ευρωπαίων κατασκευαστών στην κάλυψη αυτής της ζήτησης. Και πως αυτή η αργή και ασταθής δημιουργία θέσεων εργασίας δείχνει ότι η μετάβαση της Ευρώπης σε μηδενικές εκπομπές παραμένει μη βέλτιστη από την άποψη της απασχόλησης.

Τρεις τύποι αλλαγής στην απασχόληση

Ο Μπέλα Γκαλγκότσι διαπιστώνει ότι πράσινος μετασχηματισμός παράγει τρεις ευρείς τύπους αλλαγής στην απασχόληση.

Η παραγωγή ενέργειας από ορυκτά καύσιμα και οι σχετικές δραστηριότητες θα καταργηθούν σταδιακά και αυτές οι θέσεις εργασίας, στην τρέχουσα μορφή τους, θα εξαφανιστούν. Επίσης, οι υπάρχουσες βιομηχανίες υφίστανται βαθιά απαλλαγή από τον άνθρακα, ενώ αναδύεται ένα νέο τοπίο μεταποίησης βασισμένο σε καθαρή τεχνολογία. Αυτοί οι δύο τομείς, οι ενεργοβόρες βιομηχανίες και η καθαρή βιομηχανία, είναι βαθιά αλληλένδετοι και αχώριστοι.

Η πρόκληση έγκειται στην απουσία συντονισμένης, συνεργατικής παγκόσμιας απαλλαγής από τον άνθρακα. Οι χώρες και οι περιοχές που επιδιώκουν πιο φιλόδοξες οδούς – όπως η ΕΕ – αντιμετωπίζουν υψηλότερο αρχικό κόστος και υφίστανται προσωρινές απώλειες ανταγωνιστικότητας. Αυτό το φαινόμενο, που ονομάζεται διαρροή άνθρακα, μπορεί να αντιμετωπιστεί εν μέρει με τη δημιουργία ίσων όρων ανταγωνισμού.

Απαιτούνται πολύ πιο ολοκληρωμένες βιομηχανικές πολιτικές για τη διαχείριση του τεχνολογικού μετασχηματισμού αυτών των βιομηχανιών, ο οποίος θα δημιουργήσει ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα μακροπρόθεσμα. Διαφορετικά, οι επηρεαζόμενες βιομηχανίες αναζητούν άλλους τρόπους για να ανταποκριθούν στην αλλαγή. Είτε καταφεύγουν στο να ζητούν μειωμένο ρυθμό μετάβασης (όπως έγινε με τους κινητήρες καύσης), είτε να μειώνουν τα οικονομικά βάρη (π.χ. με επιδοτήσεις για την ηλεκτρική ενέργεια), είτε μεταφέρουν την παραγωγή αλλού για την αξιοποίηση των διαφορών στο κόστος ενέργειας.

Ζήτημα η επιτάχυνση

Στο ερώτημα, πώς μπορεί η Ευρώπη να αξιοποιήσει το δυναμικό δημιουργίας θέσεων εργασίας της πράσινης οικονομίας, είναι η επιτάχυνση. Διότι, σύμφωνα με τον Μπέλα Γκαλγκότσι, εάν οι νέες θέσεις εργασίας σε καθαρές βιομηχανίες εμφανιστούν πολύ αργά και ο μετασχηματισμός γίνει παρατεταμένος και χαοτικός, οι διεθνείς ανταγωνιστές ενδέχεται να κατακτήσουν μεγαλύτερα μερίδια αγοράς σε κρίσιμα τμήματα της καθαρής βιομηχανίας.

MUST READ

Live + live streaming η κλήρωση του Ολυμπιακού στη League Phase του Champions League

Αυτό θα κοστίσει τελικά στην Ευρώπη περισσότερες θέσεις εργασίας μακροπρόθεσμα. Για τον λόγο αυτό, η Ευρώπη χρειάζεται στοχευμένες, ολοκληρωμένες πολιτικές μετασχηματισμού. Δηλαδή αυτές που συνδυάζουν μέτρα για την αγορά εργασίας, κοινωνική προστασία για την κάλυψη των κινδύνων μετασχηματισμού, εξασφαλισμένες επενδύσεις και λογικές βιομηχανικές και εμπορικές πολιτικές.