Το δημογραφικό σφραγίζει και την πολιτική: Οι ηγέτες γερνάνε γρηγορότερα από τους πολίτες

Οι αλλαγές στο δημογραφικό βρίσκονται στο επίκεντρο της νέας έρευνας της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (ΕBRD) Transition Report 2025-2026. Ο τίτλος της πολυσέλιδης μελέτης «Βrave Old World» μας προειδοποιεί για τις επιπτώσεις που έχουν η γήρανση του πληθυσμού και η μείωση των γεννήσεων στις οικονομίες που «γκριζάρουν» – ανάμεσά τους και η Ελλάδα.

Στο δυστοπικό μυθιστόρημα «Βrave New World» του Άλντους Χάξλει, η  παγκόσμια κοινωνία του μέλλοντος έχει ως πρότυπο τις θεωρίες του Μάλθους, για τον έλεγχο των γεννήσεων ενάντια στην υποτιθέμενη «μάστιγα του υπερπληθυσμού».

Διαβάστε επίσης: Τι ισχύει με Σφαιρόπουλο – Τα δεδομένα επιστροφής στην Ελλάδα

Σχεδόν έναν αιώνα μετά, οι τεχνοκράτες της διεθνούς επενδυτικής τράπεζας μιλάνε για τον «Γενναίο Παλιό Κόσμο», όπου ο μπαμπούλας δεν είναι ο υπερπληθυσμος, αλλά η υπογονιμότητα στις ανεπτυγμένες χώρες.

Δημογραφικό και πολιτική

Η «Έκθεση Μετάβασης» της EBRD, αφιερώνει ένα εκτενές κεφάλαιο στην «πολιτική οικονομία των αλλαγών στο δημογραφικό». Το ενδιαφέρον στοιχείο που αναδεικνεύει είναι ότι οι κοινωνίες, και δη οι ευρωπαϊκές, ναι μεν γερνάνε, αλλά οι ηγέτες τους γερνάνε πιο γρήγορα.

Σε παγκόσμιο επιπεδο, ο μέρος όρος ηλικίας των ανθρώπων που μας κυβερνάνε είναι τα 60 χρόνια, ενώ ο μέσος ενήλικας είναι περίπου 41 ετών. Το ηλικιακό χάσμα μεταξύ κυβερνώντων και κυβερνωμένων είναι πιο έντονο στις λεγόμενες «νέες οικονομίες», όπως είναι οι χώρες της Αφρική και στα αυταρχικά καθεστώτα. Κάποιες φορές αυτά τα δύο ταυτίζονται, αφού το 47% των καθεστώτων που χαρακτηρίζονται ως «αυταρχικά» (με βάση τον δείκτη δημοκρατίας V-Dem), βρίσκονται στην αφρικανική ήπειρο.

Χαρακτηριστικά αναφέρεται, ότι το ηλικιακό χάσμα μεταξύ ψηφοφόρων και ηγετών στα αυταρχικά καθεστώτα είναι τα 26 χρόνια, από 19 χρόνια το 1960. Την ίδια περίοδο, το αντίστοιχο ηλικιακό χάσμα στα δημοκρατικά καθεστώτα κυμαίνεται ανάμεσα στα 20 και τα 15 χρόνια, εμφανίζοντας μια μικρή μείωση.

Ο δικτάτορας που γερνά

Η γήρανση των ηγετών οφείλεται εν μέρει στο ότι οι ψηφοφόροι τους είναι πιο μεγάλοι ηλικιακά, αρα προτιμούν κάποιον πιο «ώριμο» ντα τους εκπροσωπήσει. Ειδικά για τα αυταρχικά καθεστώτα, οι ηγέτες είναι πιο γερασμένοι γιατί έχουν όλο και πιο μακρόχρονες θητείες. Όταν στις αρχές του 20ού αιώνα ο μέσος όρος παραμονής στην εξουσία ενός «στιβαρού ηγέτη» (ευφημισμός για τον δικτάτορα), ήταν τα 4 χρονια. Στη δεκαετία που διανύουμε η μέση θητεία ενός σύγχρονου δικτάτορα φτάνει τα 10 χρόνια.

Η ΕBRD πραγματοποιεί οικονομετρικές προβολές, υπολογίζοντας ότι για κάθε ένα χρόνο που αυξάνεται η ηλικία ενός δικτάτορα, ο ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας της χώρας του μειώνεται κατά 0,12 ποσοστιαίες μονάδες. Αντίστοιχα, οι πιο μακρόχρονες κυβερνητικές θητείες, συνδέονται με χαμηλότερη ανάπτυξη, υψηλότερο πληθωρισμό και επιδείνωση της ποιότητας των θεσμών.

Οι νέοι υποεκπροσωπούνται

Σύμφωνα με την ανάλυση της ΕBRD, η γήρανση των ηγετών μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική εκπροσώπηση των απόψεων των ηλικιωμένων ψηφοφόρων, καθώς οι «εσωτερικές αξίες» των ηγετών μπορεί να σχετίζονται περισσότερο με εκείνες της γενιάς τους, παρά με εκείνες του μέσου ψηφοφόρου, μειώνοντας τον δυναμισμό και την επιθυμία της κοινωνίας για μεταρρυθμίσεις

Στις σύγχρονες «γερασμένες» οικονομίες, οι νέοι άνθρωποι  υποεκπροσωπούνται στο κοινοβούλιο, περισσότερο και από ό,τι οι γυναίκες.  Σε παγκόσμιο επίπεδο ο μέσος ψηφοφόρος είναι 42 ετών, ενώ ο μέσος ενήλικας είναι 40 ετών. Η διαφορά μπορεί να φαίνεται μικρή, αλλά στατιστικά σημαίνει ότι ένα μεγάλο κομμάτι των νέων δεν έχει καν λόγο στο ποιος θα τους κυβερνήσει.

Στις οικονομίες της ΕΒRD o μέσος ψηφορόρος είναι 45 ετών και μέχρι το 2050 θα είναι πενηντάρης.

Όταν οι ηλικιωμένοι έχουν τη δύναμη και στην κάλπη

Η υποεκπροσώπηση των νέων στο εκλογικό σώμα οφείλεται μεταξύ άλλων και στην άνιση γεωγραφία της γήρανσης.

Ενώ πολλές οικονομίες της ΕΒRD αντιμετωπίζουν γήρανση σε εθνικό επίπεδο και, σε ορισμένες περιπτώσεις, μείωση του πληθυσμού, αυτές οι τάσεις είναι πιο έντονες στις αγροτικές και λιγότερο πυκνοκατοικημένες περιοχές.

Αντίθετα, τα αστικά κέντρα συχνά συνεχίζουν να αναπτύσσονται ή να σταθεροποιούνται πληθυσμιακά, λόγω της εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης. Οι εκλογικές ποσοστώσεις, π.χ. ο αριθμός των εδρών ανά περιοχή, μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα την υπερ-εκπροσώπηση των πιο γερασμένων πληθυσμών από αραιοκατοικημένες αγροτικές περιοχές, που διατηρούν περισσότερες έδρες από όσες αντιστοιχούν στο πληθυσμιακό τους μέγεθος.

Πώς το δημογραφικό επηρεάζει την πολιτική

H γήρανση του εκλογικού σώματος, μετατοπίζει και το κέντρο του πολιτικού ενδιαφέροντος, ενίοτε σε πιο συντηρητικές κατευθύνσεις.  Για παράδειγμα, οι νεότεροι άνθρωποι προτιμούν τις δαπάνες για την εκπαίδευση, τη στέγαση και τη δράση για το κλίμα. Οι ηλικιωμένοι τείνουν να δίνουν προτεραιότητα στην υγειονομική περίθαλψη, τις συντάξεις και τις στρατιωτικές δαπάνες.

Οι νέες κοινωνίες τείνουν να είναι πιο ζωντανές, επιχειρηματικές και καινοτόμες, αλλά και «πιο οργισμένες». Καθώς οι άνθρωποι γερνούν, γίνονται πιο σκεπτικοί απέναντι στη μετανάστευση, την προστασία του περιβάλλοντος και την ανάληψη οικονομικών κινδύνων για την επίτευξη οικονομικής ανάπτυξης.

Αυτά τα μοτίβα αντικατοπτρίζονται στις ψήφους στις ευρωπαϊκές εκλογές μεταξύ 1999 και 2021. Μόνο το 6,9 % των ερωτηθέντων στις οικονομίες της EBRD στην ΕΕ συμφωνούν ότι η κυβέρνηση πρέπει να επιτρέπει την είσοδο πολλών μεταναστών διαφορετικής φυλής από την πλειοψηφία.

Το 71 % των ερωτηθέντων πιστεύει ότι η κυβέρνηση πρέπει να δαπανήσει περισσότερα για τις συντάξεις. Μόνο το 42 % των ερωτηθέντων πιστεύει ότι τα οφέλη της τεχνητής νοημοσύνης υπερτερούν των κινδύνων.

Από την πυραμίδα στον κύλινδρο

Οι δημογραφικές μεταβολές, όπως η γήρανση του πληθυσμού και η μείωση της γονιμότητας επηρεάζουν την ηλικιακή δομή της κοινωνίας και το σχετικό μέγεθος των διαφόρων «γενιών» (ηλικιακές  κοόρτες), με τις «ηλικιακές πυραμίδες» να αρχίζουν να μοιάζουν με κυλίνδρους.

Επειδή τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας ψηφίζουν σε υψηλότερα ποσοστά, οι προτιμήσεις τους ασκούν δυσανάλογη επιρροή στα αποτελέσματα των πολιτικών. Αντίθετα, οι νεότερες γενιές γίνονται τόσο αριθμητικά μικρότερες όσο και λιγότερο πολιτικά ενεργές.

Η έρευνα καταλήγει, ότι με την αυξανόμενη πόλωση των απόψεων και τα σύνθετα σύνολα ατομικών προτιμήσεων που αποτυπώνονται σε μία μόνο ψήφο, τα πολιτικά συστήματα ενδέχεται να γίνουν λιγότερο σταθερά και προβλέψιμα, ακόμη και σε περιπτώσεις όπου οι μεταβολές στις μέσες προτιμήσεις είναι σχετικά μικρές.

Η αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων θα απαιτήσει έγκαιρες, χωρίς αποκλεισμούς και καλά επικοινωνημένες μεταρρυθμίσεις, οι οποίες θα λαμβάνουν υπόψη τις συνθήκες κάθε χώρας και τις διαγενεακές και γεωγραφικές διαφορές.

Για παράδειγμα, ορισμένες κοινωνίες ενδέχεται να είναι σχετικά πιο ανοιχτές στη μετανάστευση, ενώ άλλες ενδέχεται να είναι πιο ανοιχτές στην παράταση της επαγγελματικής ζωής ή στη μεγαλύτερη εξάρτηση από τις τεχνολογικές εξελίξεις. Η σταδιακή εφαρμογή, σε συνδυασμό με μηχανισμούς αντιστάθμισης, μπορεί να βελτιώσει την πολιτική σκοπιμότητα και να υποστηρίξει τη μακροπρόθεσμη οικονομική και δημοσιονομική ανθεκτικότητα.

MUST READ

Πού το πάει ο Πάολο Βαλέρι; Τον εκθέτει η τηλεοπτική εικόνα (vid)

Η πλήρης έκθεση της EBRD ΕΔΩ