Η ζωή του Οράτιου, του άξεστου Ρωμαίου που έκανε τα Λατινικά διασκεδαστικά

Ο Οράτιος ήταν πάντα ο ήρωας της τάξης των Κλασικών Σπουδών. Για τους καθηγητές, η περίπλοκη χρήση της λατινικής γλώσσας τον καθιστά ιδανικό μάθημα γραμματικής και ποίησης – σε τέτοιο βαθμό που υιοθετήθηκε στο πρόγραμμα σπουδών σχεδόν κατά τη διάρκεια της ζωής του και παρέμεινε εκεί, πάνω κάτω, για τα 2.000 χρόνια που μεσολάβησαν. Για τους μαθητές, η επιλογή του ως θέμα είναι σε ορισμένες περιπτώσεις ο «βρώμικος» λόγος για τον οποίο θέλουν να σπουδάσουν Κλασική Φιλολογία. Για τον Peter Stothard, ο Κόιντος Οράτιος Φλάκκος εξυπηρετεί έναν άλλο σκοπό: την ευκαιρία για μια βιογραφία που συνδυάζει την ιστορία με τη λογοτεχνική κριτική.

Ο πρώην συντάκτης των Times αφηγείται τη γνωστή ιστορία του θριάμβου του Οκταβιανού επί του Αντωνίου και της πτώσης της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας μέσα από τη ζωή και την εποχή του «γιου ενός κάποτε σκλάβου» που έτυχε να γράψει ίσως την πιο διάσημη φράση στον κανόνα της δυτικής λογοτεχνίας. Οπότε, carpe diem, όπως το έθεσε ο Οράτιος τόσο αξεπέραστα.

Διαβάστε επίσης: Λορέντσο Πιρόλα: Η «έξυπνη βόμβα» του Ολυμπιακού που κάνει τους Ιταλούς να αναρωτιούνται…

Ελληνική και Ρωμαϊκή ταυτότητα

Το Horace: Poet on a Volcano είναι ένα βιβλίο αντιθέσεων, υψηλών και χαμηλών, πολιτικών γιγάντων και κοινών στρατιωτών. Η ζωή του πρωταγωνιστή μας ξεκίνησε άδοξα, το 65 π.Χ. στη Βενουσία της νότιας Ιταλίας, μια πόλη που ανακάτευε την ελληνική και τη ρωμαϊκή της ταυτότητα, όπως θα έκανε και ο πιο διάσημος μετανάστης της.

Γεννήθηκε στον απόηχο της εξέγερσης της πόλης κατά τη διάρκεια του Κοινωνικού Πολέμου της Ιταλίας. Πήγε στη Ρώμη για να μορφωθεί και στη συνέχεια μετακόμισε στην Αθήνα.

Ο Οράτιος ήταν φοιτητής εκεί όταν δολοφονήθηκε ο Καίσαρας το 44 π.Χ., και στη συνέχεια κατατάχθηκε στην ακολουθία του Βρούτου, του επικεφαλής δολοφόνου, ο οποίος ήρθε στην Αθήνα για να συγκεντρώσει υποστήριξη πριν από τον εμφύλιο πόλεμο με τους κληρονόμους του Καίσαρα, τον Οκταβιανό και τον Αντώνιο.

Ο Οράτιος έγινε τόσο επιδέξιος στο να παίζει με τις μορφές και τις προσδοκίες της τέχνης του, προσαρμόζοντας τα ελληνικά μέτρα για λατινικά αυτιά, ώστε άλλαξε τη ρωμαϊκή ποίηση

Ο Οράτιος στο Tibur (σημερινό Τίβολι), του Auguste Leloir, 1900 / Public Domain

Πολεμικός ποιητής για πάντα

Ο Οράτιος πολέμησε στους Φιλίππους, μια μάχη που τον έκανε, γράφει ο Stothard, «για πάντα, με πάντα διαφορετικούς τρόπους, πολεμικό ποιητή» – dulce et decorum est pro patria mori (ωραίο και ευγενές να πεθαίνει κανείς για την πατρίδα) ήταν η ατάκα του Οράτιου, που αργότερα έκλεψε ο Wilfred Owen.

Ο Οράτιος είδε τον Βρούτο να χάνει και κατέφυγε στη Ρώμη.

Από εκεί, παρακολουθούμε την απίθανη άνοδό του, ξεκινώντας από το βούρκο, όπου οι γυναίκες πουλούσαν τα σώματά τους και οι μάγισσες έθαβαν ζωντανούς ανυποψίαστους νέους για να φτιάξουν ερωτικά φυλαχτά.

Εντάχθηκε στον κύκλο του πλούσιου προστάτη Μαικήνα, στην τροχιά του οποίου βρισκόταν και ο ποιητής Βεργίλιος, και ανέβηκε στα πιο υψηλά κλιμάκια της ρωμαϊκής υψηλής κοινωνίας, ώσπου ο Οκταβιανός –Αύγουστος πλέον-, έχοντας κάνει μια ακόμη πιο εντυπωσιακή άνοδο σε θεϊκό αυτοκράτορα της Ρώμης – καταδέχτηκε να ζητήσει από τον Οράτιο να του γράψει ποιήματα.

Η φόρμα της ποίησης του Οράτιου

Ο Οράτιος έγινε τόσο επιδέξιος στο να παίζει με τις μορφές και τις προσδοκίες της τέχνης του, προσαρμόζοντας τα ελληνικά μέτρα για λατινικά αυτιά, ώστε άλλαξε τη ρωμαϊκή ποίηση. Οι συμβουλές του για τους επίδοξους μαθητές παρατίθενται στο μακροβιότερο έργο του, μια διάλεξη για το «πώς και γιατί πρέπει να γράφεται η ποίηση», από την οποία προέρχονται μερικές από τις πιο διάσημες φράσεις του.

Έχοντας οργιστεί ενάντια στις προσδοκίες της τελειότητας, ο Οράτιος φέρνει στο μυαλό του την εικόνα του Έλληνα, πυθαγόρειου φιλόσοφου, μυστικιστή και ποιητή Εμπεδοκλή, του οποίου η λαχτάρα για αθανασία τον οδήγησε σε τέτοια τρέλα που πήδηξε στις φωτιές της Αίτνας.

Είναι αυτή η εικόνα που δίνει στον Peter Stothard τον υπότιτλό του -Ποιητής στο ηφαίστειο (Poet on a Volcano).

Ο Οράτιος δεν έπεσε σε κανένα ηφαίστειο. Πέθανε σε ηλικία 56 ετών, θύμα του ετήσιου κύματος πανούκλας από τον «αφρώδη Τίβερη».

Ο ποιητής αφηγείται τους αγώνες του να σκληρύνει (flaccid Flaccus) για μια ηλικιωμένη γυναίκα της οποίας το longo putidam te seacuo – «μακρύ σώμα σε αποσύνθεση» – αποτυγχάνει να τον διεγείρει

Ντεμί Επικούρειος

Αν και ο Οράτιος ήταν οπαδός του φιλοσόφου Επίκουρου, ο οποίος προέτρεπε τους οπαδούς του να μη φοβούνται το θάνατο, ο Stothard αμφιβάλλει ότι το υποκείμενο του ήταν «τόσο έτοιμο για το θάνατο όσο ένας καλός Επικούρειος … Τα τελευταία του ποιήματα δεν υποδηλώνουν την ψυχική γαλήνη που απαιτείται για να εξοριστεί ο φόβος του θανάτου».

Ο Stothard αφηγείται την ιστορία του Οράτιου μέσα από τα ποιήματά του. Ο Οράτιος έχει δώσει στον βιογράφο του πλούσιο υλικό, από τις εικονικές δικαστικές μάχες στον δρόμο προς τους Φιλίππους μέχρι τους προβληματισμούς για την αστική έναντι της αγροτικής ζωής στον μύθο του ποντικού της πόλης και του ποντικού της εξοχής, για να κατανοήσει τις ελπίδες, τα όνειρα, την καριέρα, τις πολιτικές ανησυχίες και, φυσικά, τα ρομαντικά του κατορθώματα.

Οι «βρώμικες» λέξεις του Οράτιου

Οι μαθητές των Λατινικών δεν θα απογοητευτούν. Ο Stothard αναλύει τις προσπάθειες του Οράτιου να μετατρέψει τη βρωμιά σε τέχνη με τη χαρά ενός μαθητή.

Σε ένα ποίημα όπου το πέος ενός εραστή θέλει να μάθει γιατί δεν μπορεί να ικανοποιηθεί από κοινές πόρνες αλλά απαιτεί magno prognatum deposco consule cunnum – «μ**** που κατάγεται από έναν πανίσχυρο Ύπατο» – μας λέει ότι «η λέξη για τον πέος, mutonis, δεν ήταν συνήθως δεσμευμένη σε πάπυρο».

Ο ποιητής αφηγείται τους αγώνες του να σκληρύνει (flaccid Flaccus) για μια ηλικιωμένη γυναίκα της οποίας το longo putidam te seacuo – «μακρύ σώμα σε αποσύνθεση» – αποτυγχάνει να τον διεγείρει.

«Πειραματιζόταν», γράφει ο Stothard για το αφηγηματικό ύφος αυτού του ποιήματος.

Horace: Poet on a Volcano του Peter Stothard

Περιμένοντας μάταια μια νεαρή κυρία του σπιτιού

Όσο προχωράει το βιβλίο, τόσο περισσότερο η ποίηση και η βιογραφία αρχίζουν να αναμειγνύονται. Οι πραγματικές αφηγήσεις, που υποστηρίζονται από τον ιστορικό Σουητόνιο και άλλους, συγχέονται με το ψυχολογικό και το άθλιο. Για να μην σκεφτεί κανείς ότι κάποια από αυτά μπορεί να οφείλονται στην πυρετώδη φαντασία του Stothard, οι 30 σελίδες με τις σχολαστικές σημειώσεις των πηγών παρέχουν διαβεβαίωση στον αναγνώστη.

Έτσι, είναι αλήθεια ότι ο κουρασμένος, κουρασμένος από τα ταξίδια πρωταγωνιστής μας περίμενε μάταια σε μια βίλα στο δρόμο προς το Μπρίντιζι (Brundisium) μια νεαρή κυρία του σπιτιού να τον συνοδεύσει στο κρεβάτι.

«Περίμενε μέχρι τα μεσάνυχτα, νιώθοντας όλο και περισσότερο ανόητος, πριν κοιμηθεί, ονειρευτεί και εκσπερματώσει στο κρεβάτι του».

Αυτή η διαπίστωση προέρχεται από το έργο του ποιητή -για την ακρίβεια από τη Σάτιρα 1.5. Ο Stothard γνωρίζει το υλικό της πηγής του ανάποδα – και διασκεδάζει με αυτό.

Είναι αληθινός ο Οράτιος;

Μπορούμε να πιστέψουμε αυτά που έγραψε ο Οράτιος για τον εαυτό του; «Ο Οράτιος εκτιμούσε την αναξιοπιστία – και όχι μόνο ως αφηγητής» λέει ο Stothard. Ο λόγος στην εποχή του Αυγούστου δεν ήταν καθόλου ελεύθερος- η σχέση του ποιητή με τον αυτοκράτορα παρέμενε τεταμένη.

Η κολακεία, ο αυτοσαρκασμός δεν μπορούν να ληφθούν τοις μετρητοίς – και υπήρχε μια λεπτή γραμμή μεταξύ της ακίνδυνης φιλοσοφίας και της θανατηφόρας πολιτικής. To Horace: Poet on a Volcano μας δίνει μια εικόνα του Οράτιου των ποιημάτων.

Είναι ο αληθινός Οράτιος; Δεν θα το μάθουμε ποτέ. «Καυχιόταν ότι τα ποιήματά του θα διαρκούσαν στο διηνεκές και το έκαναν», γράφει ο Stothard στην εισαγωγή του. Αυτό το βιβλίο εξηγεί γιατί.

MUST READ

Live o μεγάλος τελικός του Conference League: Μπέτις - Τσέλσι

*Με στοιχεία από thetimes.com | Αρχική Φωτό: Ο Οράτιος, ο Βιργίλιος και ο Βάριος στο σπίτι του Μαικήνα / Public Domain