Πόλεμος στην Ουκρανία: Η ηγεσία της ΕΕ και το ενδεχόμενο ενός πρωτοφανούς στρατηγικού ναυαγίου

Καθώς πλησιάζουμε στο τέλος του 2025, η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται ενώπιον μιας κρίσιμης καμπής, η οποία δεν προσδιορίζεται απλώς από την έκβαση των στρατιωτικών επιχειρήσεων στα ανατολικά της σύνορα, αλλά κυρίως από την ανάγκη επαναξιολόγησης της θέσης της στο διεθνές σύστημα. Η ηγεσία της ΕΕ καλείται να διαχειριστεί μια πραγματικότητα που απέχει παρασάγγας από τους αρχικούς σχεδιασμούς του 2022. Η προοπτική μιας στρατηγικής αστοχίας στην Ουκρανία πλέον δεν αποτελεί ένα απίθανο σενάριο, αλλά μια απτή πιθανότητα με μακροπρόθεσμες συνέπειες για τη θεσμική συνοχή και τη γεωπολιτική επιρροή της Ένωσης.

Οι θεμελιώδεις πυλώνες της ευρωπαϊκής στρατηγικής -η προσδοκία οικονομικής κατάρρευσης της Ρωσίας και η βεβαιότητα για την αέναη αμερικανική ομπρέλα προστασίας- έχουν κλονιστεί. Η συζήτηση των αιτιών που οδήγησαν στο σημερινό αδιέξοδο (επέκταση ΝΑΤΟ, διαχείριση κρίσης 2014, αμερικανική στάση) είναι κάτι θα πρέπει να γίνει από πολίτες και πολιτικές δυνάμεις – όχι ως ιστορική αναδρομή, αλλά ως εργαλείο κατανόησης του κόστους που θα κληθεί να πληρώσει η Ευρώπη στο εγγύς μέλλον.

• Διαβάστε επίσης: Νέα στοιχεία για την τραγωδία στην Κρήτη – Νεκροί μέσα σε λέμβο οι 18 μετανάστες

1. Το κενό ασφαλείας

Η πρώτη και σημαντικότερη πρόκληση για την επόμενη μέρα αφορά την αρχιτεκτονική ασφαλείας της ηπείρου. Η στρατηγική της Δύσης από το 1991, η οποία βασίστηκε στη σταδιακή ενσωμάτωση κρατών της ανατολικής Ευρώπης στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ, εν τέλει προσέκρουσε σε ένα τείχος γεωπολιτικής ισχύος. Η επιλογή των Βρυξελλών να αγνοήσουν τις προειδοποιήσεις της Μόσχας περί «υπαρξιακής απειλής» και «κόκκινων γραμμών» οδήγησε σε μια σύγκρουση, της οποίας η κατάληξη δημιουργεί ένα καινούργιο, δυσμενέστερο γι’ αυτές status quo.

Για την ηγεσία της ΕΕ, η επόμενη μέρα συνεπάγεται την απώλεια της ψευδαίσθησης ότι η ασφάλεια μπορεί να επιβληθεί μονομερώς, αγνοώντας τα συμφέροντα της άλλης πλευράς. Η Ρωσία, παρά τις απώλειες, διατηρεί τον έλεγχο κρίσιμων εδαφών και την πρωτοβουλία των κινήσεων. Αυτό σημαίνει ότι η Ευρώπη θα αναγκαστεί να συμβιώσει με μια αναθεωρητική δύναμη στα σύνορά της, χωρίς να διαθέτει τα μέσα για να την εξαναγκάσει σε υποχώρηση.

Το κόστος αυτής της νέας πραγματικότητας θα είναι πρωτίστως οικονομικό και αμυντικό. Η ΕΕ θα κληθεί να χρηματοδοτήσει τη δημιουργία μιας «ζώνης ανάσχεσης» (buffer zone), χωρίς όμως την εγγύηση ότι αυτό θα οδηγήσει σε σταθερότητα. Η πολιτική των «ανοιχτών θυρών» του ΝΑΤΟ, η οποία λειτούργησε ως επιταχυντής της κρίσης, μοιάζει να παγώνει επ’ αόριστον, αφήνοντας την Ουκρανία σε ένα γεωπολιτικό κενό. Η Ευρώπη, έχοντας αποτύχει να διαπραγματευτεί μια ισορροπία ασφάλειας πριν από τον πόλεμο, βρίσκεται τώρα στη δυσάρεστη θέση να διαχειριστεί την ανασφάλεια μετά από τον πόλεμο, με δυσμενέστερους όρους.

2. Η διπλωματική αποτυχία

Τα γεγονότα του 2014 στην Ουκρανία και η στάση της ΕΕ έναντι της αλλαγής καθεστώτος στη χώρα αναδεικνύουν το δεύτερο μεγάλο πρόβλημα της επόμενης μέρας: την απώλεια της διπλωματικής αξιοπιστίας και την εσωτερική πολιτική φθορά. Η απόφαση των Βρυξελλών να εγκαταλείψουν τον ρόλο του ουδέτερου διαιτητή και να ταυτιστούν απόλυτα με τη μία πλευρά, παραβλέποντας τις ισορροπίες στο εσωτερικό της Ουκρανίας και τα δικαιώματα των ρωσόφωνων πληθυσμών, στέρησε από την ΕΕ τη δυνατότητα να λειτουργήσει ως ειρηνοποιός δύναμη.

Στο τέλος του 2025, η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με τις συνέπειες αυτής της επιλογής. Η αδυναμία εφαρμογής των Συμφωνιών του Μινσκ (2014-2022) έχει δημιουργήσει ένα προηγούμενο αναξιοπιστίας. Στο διεθνές πεδίο, και ιδιαίτερα στον λεγόμενο «Παγκόσμιο Νότο», η ΕΕ αντιμετωπίζεται πλέον όχι ως υπερασπιστής του διεθνούς δικαίου, αλλά ως γεωπολιτικός βραχίονας της Ουάσιγκτον.

Στο εσωτερικό της Ένωσης, η επόμενη μέρα προοιωνίζεται πλούσια σε φυγόκεντρες τάσεις. Η στρατηγική αποτυχία θα πυροδοτήσει μια συζήτηση επιμερισμού ευθυνών. Οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της Βαλτικής, οι οποίες επένδυσαν στην αδιάλλακτη στάση, θα νιώσουν εκτεθειμένες από την αδυναμία της ΕΕ να εγγυηθεί την ασφάλειά τους. Αντίθετα, οι χώρες της «Παλαιάς Ευρώπης» ενδέχεται να αναζητήσουν δίαυλους επικοινωνίας με τη Μόσχα, προκαλώντας ρήγμα στην ενότητα των «27». Η ηγεσία της ΕΕ, έχοντας επενδύσει πολιτικό κεφάλαιο σε μια νίκη που δεν ήρθε, θα αντιμετωπίσει κρίση νομιμοποίησης, με ενίσχυση πολιτικών δυνάμεων που προκρίνουν τον εθνικό ρεαλισμό έναντι του ομοσπονδιακού ιδεαλισμού.

3. Το κόστος της εξάρτησης

Ο τρίτος και πλέον καθοριστικός παράγοντας για τη διαμόρφωση της επόμενης μέρας είναι η στάση των Ηνωμένων Πολιτειών. Η ευρωπαϊκή πολιτική οικοδομήθηκε πάνω στην υπόθεση ότι η αμερικανική υποστήριξη θα είναι απεριόριστη και χρονικά και υλικά. Ωστόσο, η σταδιακή αναδίπλωση της Ουάσιγκτον και η στροφή του ενδιαφέροντός της προς τον Ινδο-Ειρηνικό και την Κίνα, αφήνουν την Ευρώπη γεωπολιτικά ακάλυπτη.

Η μείωση της αμερικανικής βοήθειας προς την Ουκρανία δεν είναι απλώς μια δημοσιονομική απόφαση· είναι μια στρατηγική αναπροσαρμογή. Η ΕΕ καλείται να καλύψει το κενό, όμως στερείται τόσο υποδομών πολεμικής βιομηχανίας όσο και επαρκούς πολιτικής βούλησης για να το πράξει αποτελεσματικά. Η επόμενη μέρα βρίσκει την Ευρώπη να έχει αναλάβει το κόστος ενός πολέμου φθοράς, ενώ ο κύριος σύμμαχός της αποστασιοποιείται.

Επιπλέον, ο οικονομικός πόλεμος, ο οποίος σχεδιάστηκε σε συντονισμό με τις ΗΠΑ, είχε δυσανάλογες επιπτώσεις. Ενώ η ρωσική οικονομία επέδειξε ανθεκτικότητα και προσαρμοστικότητα, στρεφόμενη προς τις αγορές της Ασίας, η ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας υπέστη σοβαρά τραύματα. Η απώλεια της φθηνής ενέργειας αποτελεί δομικό μειονέκτημα για τη βιομηχανία της ΕΕ, το οποίο θα γίνει ακόμα πιο αισθητό τα επόμενα χρόνια. Η επόμενη μέρα περιλαμβάνει τον κίνδυνο περαιτέρω αποβιομηχάνισης, καθώς το ενεργειακό κόστος παραμένει υψηλό και οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις χάνουν μερίδια αγοράς.

4. Οι οικονομικές Επιπτώσεις

Η τρέχουσα κατάσταση στα πεδία των μαχών, όπου συνεχίζεται η κατάληψη στρατηγικών σημείων όπως το Ποκρόφσκ από τις ρωσικές δυνάμεις, υποδεικνύει ότι ο χρόνος δεν λειτουργεί υπέρ των ευρωπαϊκών επιδιώξεων. Η παγίωση των ρωσικών θέσεων και η έλλειψη προοπτικής για ανάκτηση εδαφών από την Ουκρανία οδηγούν σε ένα αδιέξοδο που απαιτεί δύσκολες αποφάσεις.

Η ηγεσία της ΕΕ θα κληθεί να διαχειριστεί την οικονομική διάσταση της ήττας. Αυτή περιλαμβάνει: α) Το κόστος ανασυγκρότησης της Ουκρανίας (ή του τμήματος που θα παραμείνει υπό τον έλεγχο του Κιέβου), το οποίο υπολογίζεται σε εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ. Με τις ΗΠΑ να μειώνουν τη συμμετοχή τους, το βάρος θα πέσει στους Ευρωπαίους φορολογούμενους. β) Την ανάγκη διατήρησης της Ουκρανίας ως λειτουργικού κράτους μέσω συνεχούς οικονομικής βοήθειας, καθώς η παραγωγική της βάση έχει καταστραφεί. γ) Την πίεση για αύξηση των αμυντικών δαπανών σε εθνικό επίπεδο, σε μια περίοδο κατά την οποίαν οι δημοσιονομικοί κανόνες της ΕΕ επανέρχονται σε ισχύ, περιορίζοντας τα περιθώρια ελιγμών για κοινωνικές πολιτικές.

Η συνύπαρξη υψηλού πληθωρισμού, χαμηλής ανάπτυξης και αυξημένων αμυντικών δαπανών δημιουργεί ένα εκρηκτικό μείγμα για την κοινωνική συνοχή των κρατών-μελών.

5. Η ανάγκη για στρατηγικό ρεαλισμό

Η ΕΕ οδεύει προς μια περίοδο αναγκαστικής προσαρμογής. Η στρατηγική της ήττα, ή έστω η μη επίτευξη των στρατηγικών της στόχων, οφείλεται στην αρχική αναντιστοιχία μεταξύ επιθυμιών και δυνατοτήτων. Η ηγεσία των Βρυξελλών υποτίμησε τη ρωσική αποφασιστικότητα, υπερτίμησε την επιρροή των κυρώσεων και βασίστηκε υπερβολικά σε εξωγενείς παράγοντες (ΗΠΑ) για την ασφάλειά της.

Η επόμενη μέρα απαιτεί μια στροφή στον ρεαλισμό. Η ΕΕ θα πρέπει να επανακαθορίσει τη σχέση της με τη Ρωσία, πλέον όχι υπό το πρίσμα της επιδιωκόμενης «αλλαγής του καθεστώτος της» ή της στρατιωτικής της συντριβής, αλλά υπό το πρίσμα της διαχείρισης του κινδύνου και της ελαχιστοποίησης της ζημίας. Η προοπτική της ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ μοιάζει να απομακρύνεται οριστικά, ενώ η ενταξιακή πορεία της στην ΕΕ θα προσκρούσει στην οικονομική αδυναμία της Ένωσης να απορροφήσει ένα κατεστραμμένο κράτος.

MUST READ

Ο Μεντιλίμπαρ συναντήθηκε με τον «νέο Μεντιλίμπαρ» της ομάδας Β’ στο Καραϊσκάκη

Η Ευρώπη καλείται να αντιμετωπίσει τη νέα, σκληρή πραγματικότητα: η διεθνής της επιρροή έχει συρρικνωθεί και η ικανότητά της να διαμορφώνει τις εξελίξεις στην περιφέρειά της έχει περιοριστεί δραματικά. Η αναγνώριση αυτής της κατάστασης είναι το πρώτο βήμα για την αποφυγή περαιτέρω λαθών. Εάν η ηγεσία της ΕΕ επιμείνει στην άρνηση της πραγματικότητας, ο κίνδυνος δεν θα είναι απλώς ένα στρατηγικό ναυάγιο στην Ουκρανία, αλλά η περιθωριοποίηση της ίδιας της Ευρώπης στον αναδυόμενο πολυπολικό κόσμο.